Okuma Atlası Felsefe: 21.Yüzyılda Marksizm

13 Ekim 2025 Pazartesi

21.Yüzyılda Marksizm

Böyle bir başlığın, gerçekten iddialı ve haddini aşan yönünün bilincindeyim. Buzdağının görünmeyen bölümünü de dikkate alırsak, bu denemenin bir aşamada "batması" kaçınılmaz. Ancak yine de bir başlangıç yapmak, kürenin içinde yaşadığımız sorunlarına düşünürlerin bakış açısıyla yaklaşmak, isimlere ve onların görüşlerine kapı aralamak cesaretiyle yola devam ediyoruz. Bu gibi derlemelerin ömürlük çaba sonucu ve ekip çalışmasıyla yapılabileceğini kaydederek, buradakinin bir taslaktan öteye gitmediğini en baştan belirtmeliyim. B.Berksan

Not: Diğer bölümlerde olduğu gibi, Büyük Dil Modelleri (YZ) ile sorulu cevaplı bir süreç sonucu metinler oluşturuldu.

Seçilen isimler felsefe disiplininden olmakla beraber, az sayıda siyaset bilimci ve etkili olmuş teorisyenler de listemizde yer aldı.

21. Yüzyıl Marksizmine Giriş

yüzyıl Marksizmi, yalnızca klasik ekonomi-politik eleştirinin mirasını taşımakla kalmaz; aynı zamanda dijital çağın dönüşümleri, ekolojik krizler ve feminist mücadeleler karşısında yeniden şekillenen bir felsefi alan olarak karşımıza çıkar.

Klasik Marksizm, Marx ve Engels’in tarihsel materyalizmine dayanarak üretim ilişkilerinin belirleyiciliğini, sınıf mücadelesinin tarihin motoru olduğunu ve kapitalizmin yapısal çelişkilerini vurguladı. Bu miras, Lenin’den Gramsci’ye, Lukács’tan Frankfurt Okulu’na kadar farklı yönlerden geliştirildi.

21. yüzyılda ise üç yeni damar öne çıkıyor:

Dijital çağ: Emek, değer ve yabancılaşma kavramları, yapay zekâ, algoritmik yönetim, dijital emek ve veri kapitalizmi bağlamında yeniden düşünülüyor. Marx’ın “soyut emek” kavramı, bugün “dijital emek” ve “platform kapitalizmi” tartışmalarında yankı buluyor.
Ekoloji: Kapitalizmin sınırsız büyüme mantığı, ekolojik yıkımın temel nedeni olarak görülüyor. Ekososyalist düşünürler, Marx’ın doğa–toplum metabolizması kavramını güncelleyerek, ekolojik krizi Marksist teorinin merkezine yerleştiriyor.
Feminist damar: Fraser, Benhabib ve diğerleri, üretim–yeniden üretim ilişkisini, bakım emeğini ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini Marksist çerçevede yeniden kuruyor. Feminist Marksizm, sınıf mücadelesini toplumsal yeniden üretim ve kimlik politikalarıyla kesiştiriyor.

Post-Marksist düşünce bu bağlamda klasik çerçeveyi aşmaya yöneldi:

Badiou, “olay” ve “özne” kavramlarıyla devrimci kopuşu ontolojik düzleme taşıdı.
Žižek, Lacancı psikanaliz ile Marksizm’i birleştirerek ideoloji ve özne sorununu yeniden kurdu.
Honneth ve Fraser, tanınma ve adalet kavramlarını Marx’ın yabancılaşma teorisiyle ilişkilendirdi.
Rosa, modern kapitalizmin hızlanma dinamiklerini yabancılaşmanın yeni biçimi olarak yorumladı.

Dolayısıyla 21. yüzyıl Marksizmi, iki yönlü bir hareket içinde kavranabilir:

Bir yanda klasik Marksizm’in kavramlarını (emek, değer, sınıf, yabancılaşma) koruyarak güncelleyen damar,
Diğer yanda dijital çağ, ekoloji ve feminist mücadelelerle kesişen post-Marksist açılımlar.

Bu iki yön, birbirini dışlamaktan çok, çağdaş düşüncenin haritasında köprüler ve kopuşlar olarak işaretlenmelidir. Köprüler, Marx’ın kavramlarının güncel sorunlarla bağını kurar; kopuşlar ise Marksizm’in sınıf merkezli devrimci perspektifinden uzaklaşarak yeni normatif, kültürel ve ontolojik açılımlar yaratır.

Sonuçta 21. yüzyıl Marksizmi, tek bir bütünlük değil, çok katmanlı bir felsefi alandır:

Kimi zaman Marx’ın kavramlarını doğrudan savunan,
Kimi zaman onları dijital, ekolojik ve feminist bağlamlarda yeniden yorumlayan,
Kimi zaman da onlardan koparak yeni eleştirel ufuklar açan bir alan.

Bu atlas, Marksizm’in felsefi damarlarını klasik ve post-Marksist bağlamda, dijital çağ, ekoloji ve feminist mücadelelerle birlikte ele alarak, 21. yüzyıl düşüncesinde Marksizm’in hâlâ neden vazgeçilmez bir referans noktası olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır.

Not: Post Marksist başlığı altında toplanan görüşlerin oluşturduğu sınırların bulanık olduğunu vurgulamalıyız. Örneğin Marksist Feminizm ayrı bir başlıkta görülebilir.

🔎Nasıl Bir Dünyada Yaşıyoruz?

Öncesi:

🔎Sosyalizm

🔎Marksizm

🔎Klasik Marksist Kavram Seti

---------------------------------------------

🔎21.yy.da Klasik Marksist Felsefe

🔎 Analitik Marksizm

🔎 John Roemer

Çağdaş Emek-Değer Tartışmaları

🔎 Christian Fuchs

🔎 Stephen Gill