Doğum: 18 Temmuz 1949, Essen, Batı Almanya
Eğitim: Bonn, Bochum, Berlin ve Münih üniversitelerinde felsefe, sosyoloji ve Alman edebiyatı; doktora çalışmasını Jürgen Habermas danışmanlığında yaptı.
Akademik Görevler:
Berlin Özgür Üniversitesi ve New School for Social Research’te öğretim üyeliği
1996’dan itibaren Frankfurt Goethe Üniversitesi Felsefe Bölümü profesörü
2001–2018: Frankfurt’taki Sosyal Araştırmalar Enstitüsü (Institut für Sozialforschung) direktörü
2011’den beri Columbia Üniversitesi’nde Jack B. Weinstein Beşeri Bilimler Profesörü
Diğer Görevler: Deutsche Zeitschrift für Philosophie, European Journal of Philosophy ve Constellations dergilerinin editörlüğü; 2007–2017 arasında Uluslararası Hegel Derneği başkanlığı.
Düşüncesinin Temel Temaları
- Tanınma
Mücadelesi: Honneth'in felsefesinin kalbinde bu kavram yatar.
Toplumsal çatışmaların temelinde, ekonomik eşitsizlikten ziyade,
bireylerin ve grupların başkaları tarafından yeterince tanınmaması
yattığını savunur. Üç ana tanınma biçimi belirler:
- Sevgi:
En yakın ilişkilerde (aile, dostluk) kazanılan tanınma. Bireyin özgüven
geliştirmesi için temeldir.
- Hukuk:
Yasal ve formel bir eşitlik olarak tanınma. Bireyin özsaygı
kazanmasını sağlar.
- Dayanışma:
Topluluğun, bireyin eşsiz yetenek ve katkılarına değer vermesi. Bireyin özdeğer
duygusunu oluşturur.
- Patoloji
Olarak Toplumsal Adaletsizlik: Bu tanınma biçimlerinden herhangi
birinin reddedilmesi, onur kırıcı ve aşağılayıcı bir deneyim yaratır.
Honneth, toplumsal adaletsizliği, bu tanınma eksikliğinden kaynaklanan bir
tür "patoloji" olarak görür. Siyasal mücadeleler, bu kaybolmuş tanınmayı
geri kazanma çabasıdır.
- Kapitalizm
Eleştirisi: Honneth, kapitalizmi, bireysel başarıya odaklanarak ve
ilişkisel tanınma bağlarını zayıflatarak bu tanınma mücadelesini daha da
derinleştiren bir sistem olarak eleştirir.
Başlıca Yapıtları
The Critique of Power: Reflective Stages in a Critical Social Theory (1985) – Frankfurt Okulu ile Foucault arasında köprü.
The Struggle for Recognition: The Moral Grammar of Social Conflicts (1992) – Tanınma teorisinin temel eseri.
Freedom’s Right: The Social Foundations of Democratic Life (Das Recht der Freiheit, 2011) – Demokratik etik yaşam taslağı.
Disrespect: The Normative Foundations of Critical Theory (2007) – Tanınma eksikliğinin toplumsal etkileri.
The Idea of Socialism (2015) – Sosyalizmin güncel yeniden yorumu.
Das Ich im Wir (2010) – “Biz” içindeki “Ben” üzerine tanınma teorisi çalışmaları.
Türkçeye çevrilenler arasında: Tanınma Uğruna Mücadele (İthaki), Bizdeki Ben (İthaki).
1. Tanınma (Recognition) Teorisinin Temeli
Honneth’e göre insanın özgürlüğü, kimlik gelişimi ve
toplumsal bütünleşmesi, diğer kişiler tarafından tanınmasına bağlıdır.
Tanınma eksikliği, hem bireysel hem toplumsal sorunlara yol açar.
Temel Fikirler
- İnsanlar
yalnızca ekonomik veya hukuki olarak varlıklarını sürdüremez; duygusal,
sosyal ve değer düzeyinde tanınmaları gerekir.
- Toplumsal
çatışmaların temelinde çoğu zaman tanınmama veya saygısızlık
vardır.
- Tanınma,
bireylerin özgür ve eşit bireyler olarak toplumda yer bulmasını sağlar.
2. Üç Tür Tanınma
a) Sevgi ve Yakın İlişkiler (Affective Recognition)
- Aile,
arkadaşlık ve yakın ilişkilerde bireyin duygusal güvenliği ve özsaygısı
gelişir.
- Örnek:
Bir çocuğun ailesi tarafından sevgi ve şefkat görmesi, özgüveninin
temelini oluşturur.
b) Hukuki Tanınma (Legal Recognition)
- Toplum
ve devlet, bireyin haklarını tanıyarak eşit vatandaş olduğunu kabul
eder.
- Örnek:
Oy hakkı, eşit eğitim hakkı, ayrımcılığa karşı hukuki koruma.
c) Dayanışma ve Sosyal Değer Tanınması (Social Esteem)
- Bireyin
yetenekleri ve katkıları toplum tarafından takdir edilir; toplumsal
saygınlık kazanır.
- Örnek:
Bir doktorun hastalar ve meslektaşları tarafından saygı görmesi, bir
öğretmenin toplum tarafından değerli kabul edilmesi.
3. Tanınma ve Sosyal Çatışma
- Honneth’e
göre sosyal çatışmaların temel kaynağı, bireylerin bu üç tanınma
alanında yetersiz veya eksik tanınmasıdır.
- Örnekler:
- Irkçılık
veya cinsiyet ayrımcılığı → hukuki ve sosyal tanınmanın eksikliği
- Aile
içi şiddet → duygusal tanınma eksikliği
- İş
yerinde emeğin değersiz görülmesi → sosyal değer tanınmasının eksikliği
4. Güncel Sosyal ve Politik Bağlam
- Toplumsal
adalet tartışmaları: Tanınma teorisi, sadece gelir ve kaynak
dağılımına odaklanan adalet anlayışını eleştirel bir şekilde genişletir.
- Demokrasi
ve özgürlük: Honneth, demokratik toplumlarda özgürlüğün ancak tüm
bireylerin tanınması ile mümkün olduğunu savunur.
- Hareketler
ve protestolar: Feminist hareketler, LGBT+ hakları, yerli halk
hareketleri gibi sosyal hareketler, tanınma teorisinin sahadaki
örnekleridir; bu hareketler, eksik tanınmaya karşı mücadele verir.
Kısaca Honneth’in tanınma teorisi, bireyin özgüven,
haklar ve toplumsal saygınlık üzerinden toplumla ilişkisini anlamak için
güçlü bir çerçeve sunar ve sosyal çatışmaları sadece maddi eşitsizlikle değil, tanınma
eksikliğiyle açıklamayı sağlar.
1. Birincil Eserler (Türkçe Çeviriler)
Tanınma Uğruna Mücadele: Toplumsal Çatışmaların Ahlaki Grameri (Kampf um Anerkennung, 1992) – Çev. M. Cemal Balcı, İthaki Yayınları.
Bizdeki Ben: Tanınma Teorisi Üzerine İncelemeler (Das Ich im Wir, 2010) – Çev. M. Cemal Balcı, İthaki Yayınları.
Özgürlük Hakkı: Demokratik Bir Etik-Yaşam Taslağı (Das Recht der Freiheit, 2011) – Çev. M. Cemal Balcı, İthaki Yayınları.
Sosyalizmin Fikri (Die Idee des Sozialismus, 2015) – Çev. M. Cemal Balcı, İthaki Yayınları.
2. İkincil Literatür ve Makaleler
Volkan Cidam, “Eleştirel Teori’nin (Sol-)Hegelci Revizyonu: Axel Honneth ve Tanınma Kavramı” – Alacakaranlıkta Hegel’i Düşünmek içinde, 2021.
Özgür Yalçın, “Axel Honneth’in Tanınma Teorisi ve Eleştirileri” – Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 2018.
Murat Ertan, “Honneth’te Tanınma ve Adalet İlişkisi” – Toplum ve Bilim, 2016.
Ahmet Cevizci (ed.), 20. Yüzyıl Felsefesi içinde “Axel Honneth” bölümü – Say Yayınları.
Ekrem Demirli, “Tanınma Teorisi Bağlamında Honneth ve İslam Düşüncesi” – Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 2019.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder