U

Usavurma Almanca: Vernunftschluss Fransızca: raisonnement İngilizce: reasoning İtalyanca: ragionamento Osmanlıca: muhâkeme, istidlâl, istidlâl-i tâlilî, fikr-ü nazar, kıyâs-ı aklî, huccet, kıyâs, nazar, delil, fikir. Uslamlama. Akıl yürütme. Bilinen ya da doğru olarak kabul edilen belli önermelerden başka önermeler çıkarma. Türlü bilimlerde türlü usavurma yolları ve uygulamaları, her birinin de kendine özgü yöntemleri vardır; ama hepsi iki temel yönteme indirgenebilir: Tümdengelim ve tümevarım. Tümdengelimli bir usavurmada çıkarım zorunludur (kesin); tümevarımlı usavurmada olasılı ya da yanlış olabilir. (TDK) Ussal yargıların mantıksal dizimi. Çıkarsama ve bunun anlamdaşı olan çıkarım deyimleri ile de yakın anlamlıdır. Bilinen önermelerden bilinmeyen önermeleri çıkarmayı dile getirir. Mantık, bu uslamlama bilimidir. Bir önermenin doğru olup olmadığı, mantığın değil, o önermenin ilgili olduğu bilimin işidir. Mantık bir önermenin doğru olup olmadığını bilemez; yalnızca “A önermesi doğruysa B önermesi de doğru olmalıdır”, der. Aristoteles’in tasım öğretisi böyle bir uslamlamadır. Uslamlama, tümdengelim ve tümevarım yöntemleriyle yapılır. Uslamlamanın büyük değeri, yeni bilgiler vermesi, bilgilenme sürecinin kuram ve varsayım gibi yüksek biçimlerini oluşturmasıdır. Hegel uslamlamayı küçümser ve “keyfe göre konulan önermelerden keyfe göre sonuçlar çıkarma” olarak tanımlar, bunun yerine eytişimsel (diyalektik) yöntemi koyar. (O.H.) Bkz. tasım, çıkarsama, tümdengelim, tümevarım, mantık, kuram, varsayım.