George Santayana

George Santayana Asıl adı JORGE AUGUSTIN NICOLAS RUIZ DE SANTAYANA (d. 16 Aralık 1863, Madrid, İspanya - ö. 26 Eylül 1952, Roma, İtalya), İspanyol-ABD’li filozof ve yazar. Estetik, kurgusal felsefe ve edebiyat eleştirisine önemli katkıları olmuştur. Dokuz yaşında annesinin yanına Boston’a gönderilen Santayana 40 yıl boyunca New England’da yaşadı. Boston Latin Okulu ile Harvard College’ı bitirdi (1886). Berlin Üniversitesi’nde iki yıl felsefe eğitimi gör dükten sonra Harvard’a dönerek William James’in yanında doktora tezini tamamladı. 1889’da felsefe bölümünde öğretim üyesi oldu; James ve Josiah Royce ile birlikte par lak bir üçlü oluşturdular. Harvard’da yazmaya başladığı The Sense of Beauty (1896; Güzellik Duyusu) estetiğe önemli bir katkıydı. İnsanın estetik duygularının doğasını ve öğelerim ele alan denemede, herhangi bir şeyi güzel bulmanın “gerçekte bir ideal saptamak” olduğunu ve bir şeyin neden güzel sayıldığını anlamanın, geçici idealleri, daha temel duygulardan kaynaklanan “görece sürekli ve evrensel” ideallerden ayırmaya olanak verdiğini savundu. Bu tür estetik yetiler ile insanın ahlaki yetileri arasındaki ilişkiyi Interpretations of Poetry and Religion’da (1900; Şiir ve Din Yorumları) örnekledi. The Life of Reason or the Phases of Human ProZress (1905- 06; Usun Yaşamı ya da İnsanın İlerlemesinin Evreleri) adlı beş ciltlik yapıtı, öğrendik yıllarında okuduğu Hegel’in Phönomenologie des Geistes’inden (1807; Tinin Görüngübilimi, 1987) esinlenmişti. “Insan zihninin bir tür biyografisi” olarak nitelediği bu yapıtta Hegel’in anlayışını sürdürerek, usun yaşamının yalnızca entelektüel etkinliklerle sınırlı olmadığını, bütün dışavurumlarıncla usun itki ile kavramanın birliği olduğunu savundu. Buna göre us, kendi üzerine dönmüş ve aydınlanmış iç güdüydü. İki ciltte topladığı denemelerinde kuramının pratik örneklerini verdi: Three Philosophical Poets: Lucretius, Dante and Goethe (1910; Üç Felsefe Şairi: Lucretius, Dante ve Goethe) ve Winds of Doctrine (1913; Öğreti Rüzgarları). İkinci ciltte Percy Bysshe Shelley’in şiiri ile Henn Bergson ve Bertrand Russell’ın felsefelerini kapsamlı biçimde tartıştı. Santayana 1907’de Harvard’da profesörlüğe atandı. 1912’de Avrupa’da bulunduğu sırada annesi öldü. İstifasını Avrupa’dan gönderen Santayana Harvard’dan gelen çekici önerilere karşın bir daha Amerika’ya dönmedi. Akademik yaşamın “deli gömleğinden” hoşlanmıyordu ve ABD’de çok huzursuzdu. Latin mirasına bağlılığı, düşüncesine çarpıcı bir genişlik ve derinlik kazandırmıştı, ama bunun sonucu, Anglosakson anlayışına aykırı, olabildiğince çok şeyi Anglo Sakson dilinde inandırıcı biçimde söyleme çabası olmuştu. Bu gerilimi daha çok sürdürmek istemiyordu. Dünya Savaşı başladığında Oxford’da olan Santayana savaş boyunca burada kaldı ve köşesine çekildi. 1916’da Egotism in German Philosophy’yi (Alman Felsefesinde Benlikçilik) yayımladı. İngiliz karakterini ve kırsal yaşam biçimini konu alan bir dizi deneme yazdı. Savaşın ertesinde Oxford Üniversitesi’nden aldığı ömür boyu öğretim üyeliği önerisini kabul etmedi. 1924’te temelli Roma’ya yerleşti. Tin dünyasını bütünüyle bir düşünceden ibaret sayan bir felsefi maddeciliğe yönelmekle birlikte, Katolik ve klasik geleneklere her zaman hayranlık beslemişti. Üç yeni kitabıyla, hümanist bir eleştirmen ve edebiyat adamı olarak ününü pekiştirdi; edebiyatçı yönünü The Last Puritan (1935; Son Püriten) adlı romanıyla kusursuz biçimde ortaya koydu. Santayana II. Dünya Savaşı’na değin büyük ölçüde kurgusal felsefeyle ilgilendi. Scepticism and Anirnal Faith’le (1923; Şüpheciik ve İçgüdüsel İnanç) daha önceki felsefi görüşlerinden uzaklaştı; dolaysız kavranan özler kuramını açıkladı ve içgüdüsel inancın değişik bilgi biçimlerindeki işlevini betimledi. Yeni felsefe sistemini ise dört ciltlik ontoloji yapıtı Realms of Being’de (1928, 1930, 1937, 1940; Varlık Alanları) ortaya koydu. Bundan sonraki yapıtlarıyla felsefesine daha büyük bir kuramsal kesinlik, derinlik ve tutarlılık kazandırdı. Santayana’ya göre “öz alanı” zihnin kesin ve kuşkulanılamaz bilgilerinin dünyasıydı. Özler, bir varlığı ya da gerçekliği olan, ama kendi başına var olmayan tümellerdi. Renkler, tatlar ve kokuların yanı sıra düşünce ve imgele mm düşünsel nesneleri de bunlar arasındaydı. “Madde alanı” ise doğal nesneler dünyasıydı; bu dünyanın var olduğu sayı, varoluşla ilgili bütün savlar gibi içgüdüsel inanca dayanıyordu. Santayana’nın tüm felsefesinin ağırlığını oluşturan Doğalcılık, maddenin öteki alanlardan önce geldiğini vurgulamasında kendini gösteriyordu. Santayana II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesini soğukkanlılıkla karşıladı. Bir Katolik bakmevine yerleşti ve üç ciltlik otobiyografisi Persons and Places’ı (1944, 1945, 1953; Kişiler ve Yerler) yazmaya başladı. Savaştan sonra, insanın toplum içindeki konumunu incelediği Dominations and Powers’ı (1951; Egemenlikler ve İktidarlar) yazdı. Ardından dayan sağır ve yan kör durumda olduğu halde Lorenzo de’ Medici’nin aşk şiiri Ambra”yı çevirmeye girişti. Bu çalışması sırasında son hastalığına yakalandı. Ispanyol uyrukluğundan hiçbir zaman ayrılmayan Santayana, ölümünden sonra kendi isteği uyarınca Roma Katolik mezarlığının İspanyollar için ayrılan bölümüne gömüldü. Ana Britanicca