Tarih Felsefesi 20.yüzyıl

20.YÜZYIL
YENİ KANTÇILIK	Alman felsefe geleneğinde  spekülatif idealizmden Kant’ın bilgi kuramına bir dönüşü ve çağdaş felsefe sorunları karşısında Kant'a dayalı bir eleştirici tavrı benimseyen Yeni Kantçılık, xx.yy.da "tarihbilimi" ne yönelik felsefi çalışmaların En önemlilerinden birini gerçekleştirmiştir..
	HEIDELBERG OKULU	Heidelberg okulunun tarih eleştirisi,idealist tarih felsefelerine karşı  bilgi-kuramsal  ve bilim felsefel açıdan  bir tavır almış olur ve bu tavra dayalı olarak bir tarih mantığı geliştirmeye çalışır.
		W.WINDELBAND		Tarihin hedefi tümel önermeler elde etmek değil, her olayı kendi tekliği içinde betimlemektir.
		H.RICKERT		Tarih ancak bireyselleştirici bir bilim olarak kalabilir, o yasalar peşinde olan genelleştirici  bir bilim haline asla gelemez ve gelmemelidir. Biz nedensellik ilkesini doğabilimlerinde yasa-olgu ilişkisi olarak zorunluluk tasarımına göre kullanırız . Oysa kültür gerçekliğinde bu ilkeyi, zorunluluk tasarımına bağlı b yasa-olgu ilişkisi olarak kullanamayız. Nedensellik burada bir değer-eylem ilişkisine göre kurulur. Değerlerin eylemleri belirleme tarzı ise bir zorunluluk taşımaz. "İnsanların yaşamları bağlanılan, inanılan değerlere aykırı eylemlerle doludur. Öyleyse kültür gerçekliği , hem değerlere bağlı bir gerçeklik alanı olarak bir "anlama edimi"ni gerektirmesi , hem de doğabilimsel anlamda bir zorunluluğu içermemesi bakımından doğal gerçeklikten kesinlikle ayrıdır.
	MARBURG OKULU	H.COHEN		Tarihin özü ,üretim güçlerinde ve üretim ilişkilerindeki değişmelerde değil , özgür insan aklının ürünleri olan ahlaksal ilkelerde  yakalanabilir.
		P.NATORP.
TARİHSELCİLİK	W.DILTHEY	İnsanın total kimliği, bütünlüğü,tarihsel olarak oluşan bir şeydir.bu bütünlüğün kavranılmasında  gözetilmesi gereken şey , salt  a priori bir bilgi olanağının kabulü değil ; tersine, içinde bulunduğumuz konumların toplamından çıkan bir gelişim tarihidir. Tinsel yaşam doğabilimsel açıklamanın değil ,anlamanın konusudur.Tarihe eğilmek için özel bir yönelime ihtiyaç vardır.bu da geçmişi yeniden yaşamak  ve anlamaktan geçer.  Tarihsel olayları anlamamıza en elverişli "nesnelleşme türü" dildir. Dil her dönemde anlamın taşıyıcısı olmuştur. Dilthey'a göre tinsel bilimler ve özellikle tarih "tüm tarihsel fenomenlerde yaşamaya geçmiş olan" bazı temel ve taşıyıcı öğeler saptayabilir. Diltehey'ın "yaşama kalıpları" ,"nesnellşetirmeler" adını da verdiği bu temel ve taşıyıcı öğelerin başında dil gelir; hatta ona göre tarihsel olayları anlamamıza en elverişli "nesnelleştirme türü" dildir. Çünkü Dilthey için dil," her dönemde anlamların taşıyıcısı" olmuştur. Bu nedenle dil, her tarihsel dönemin kendini dışa vurduğu, nesnelleştirdiği ortamdır. Çünkü Dilthey' a göre her tarihsel dönemde "yaşamın belli değerleri içerilmiştir ve tarihin tüm velvelesi bu değerler çevresinde dolanır. Bir tarihsel döneme damgasını vuran değerler ise , o dönemin anlamlarının taşıyıcısı olarak dilde saptanabilirler. Bu yüzden tinsel bilimlerin ana malzemesi , her zaman, dilsel ürünler olarak yazılı yapıtlar olur. Bizler bugün , belli bir tinsel donanım altında, geçmişin değerlerinden oldukça farklı bir değerler ağı içindeyizdir ve bu yüzden bize az çok yabancı olan geçmişte kalmış değerleri tam olarak anlama olanağımız  da bu nedenle kısıtlıdı. Yine bu nedenle , yapabileceğimiz şey , geçmişi, dilsel ürünleri, yazılı yapıtların dilini yorumlayarak anlamakla , yani hermeneutik yapmakla sınırlıdır.
YENİ HEGELCİ TARİH ANLAYIŞI	B.CROCE	Tarihte insanın kendi yapıp etmelerinden  kaynaklanan tinden başka bir tin yoktur.Bu yüzden tin tarihe sokulmuş,kendisini tarihte açan bir şey değil , tersine tinin kendisi bizzat tarihtir.
	R.G.COOLINGWOOD	Tarihin belli bir anında yaşayan bizler, tarihin tümü üzerine bir şey söyleme hak ve olanağına   asla sahip değilizdir.  Felsefe tarih karşıtlığı karşıtlardan birini öbürünün üstüne taşıma yoluyla ortadan kaldırılamaz.ikilem ancak , insanın kendisini sezgisel yoldan bir tarihsel nelik  ve çağını da , geçmişe katlanan bir tarihsel  bütün olarak hissetmesi  yoluyla aşılabilir.
DÖNGÜSEL TARİH ANLAYIŞI	SPENGLER	Tarihe teorik aklın nedensellik kategorisi ile eğilemeyiz. Çünkü tarih gelişigüzel yeşeren çiçeklerin(kültürler) tarlasıdır.  Tarih, yüksek kültürleri değer yargılarına başvurmaksızın karşılaştırmalar içinde anlamaya çalışan bir bilimdir.
	TOYNBEE	Bilim olarak tarih, yasa bilimleri ile şiir arasında bir yerdedir ve her ikisine birden dayanır. Tarihin nesne birimi ise "kültürler" dir. Kültürler dinamik şeylerdir. Kültürlere bu dinamiği veren ise "yaratıcı kişiler" dir.  Özellikle yüksek kültürler kendi içlerinde anlaşılabilir olan "anlam bütünlükleri" oluşturur. İşte özellikle tarih , bu yüksek kültürleri değer yargılarına başvurmadan karşılaştırmalar içinde anlamaya çalışan bir bilimdir.
XX.YY. MARKSİZMİ	G.LUKACS	Tarihsel olayları daima kesiksiz bir değişim süreci içinde kavramak zorunludur.Tarihteki gelişim eğilimlerini basit emprik olgular değil , yüksek bir gerçeklik taşıyan şeyler olarak görmek gerekir. Diyalektik bütünlüğü görme yoluyla, tarihsel malzemeye toplumu bir «bütün» olarak betimlememizi sağlayan ve bize tarihsel süreçlerin güdümleyicisi olarak görünen ekonomik kategoriler, öbür yandan, ancak toplumun bütünlüğünde varoluşlarını bulan bir belirlenmişlik taşırlar. Bu yüzden ekonomik kategoriler, yalnızca tarihsel süreçlerin kavranılabilirliğini sağlayan çıplak doğa yasaları gibi yorumlanamazlar. Çünkü onlar ancak «toplumsallık» halinde işleyen kategorilerdirler ve bu yüzden ,varoluşlarını toplumun bütünlüğünde bulan bir «belirlenmişlik» de taşırlar.
	A.GRAMSCI	İtalya’da A.Gramsci , Lukacs gibi her çağın ana güdümleyicisinin hep ekonomi olmadığını, ekonominin belirlediği toplumsal yapıların(bugünkü kapitalist toplumda olduğu gibi) ancak belli çağlarda görülebileceğini belirtir. Bu yüzden ona göre Marksizm, her şeyi açımlayan bir din ya da tüm varlık alanlarını taşıyan bir ontoloji değil, bir «genel tarih metodolojisidir
	L.ALTHUSSER	Marksist ekonomiyi yapısalcı bir açıdan yorumlama girişiminde , yapısalcılığın döngüsel tarih anlayışından bir ölçüde sıyrılmaya çalışarak , tarihsel gelişimi "insani eylemleri önceden belirleyen büyük yapıların dönüşümü "olarak görmek ister.
	E.BLOCH	Tarihte , her şeye olabileceği gibi, hiçbirşeye de varabilecek bir diyalektik vardır.
FRANKFURT OKULU	M.HORKHEIMER	Tutkular ,özellikle de otorite tutkusu saptanmadan ,örneğin horkheımer'e göre tarihin nesnel eleştrisi daima eksik kalır. Tarihin taşıyıcısı , gerçek bireysel sujelerin birbirleriyle olan işlevsel bağıdır.
	TH.W.ADORNO	Tarihte akıl değil , tutkulu insan doğası, yani bir akıl-dışılık egemendir. Tarih bugüne kadar kendisini kesinisiz bir süreklilik olarak kurgulamamızı sağlayacak bir total süjeye asla sahip olmamıştır. Tarihin taşıyıcısı , gerçek bireysel süjelerin birbirleriyle olan işlevsel bağıdır.  Kendini tarih içinde dışa vuran ve daima daha ileriye dğru giden bir evren planının bulunduğu savı boş bir savdır.
	H.MARCUSE
	J.HABERMAS	Gerçek tarih gerçek tutkulardan oluşur. Öyle ki ,tarihe yön verdiği ileri sürülen evrensel şeyler , ne sadece tin,akıl ne de sadece ekonomidir .tarih bir de tutku psikolojisi açısından görülebilmelidir. İnsanın insana hükmetmesi  psikolojisini anlamadan tarihi ancak eksik, parçalı ,hatta yanlış anlamış oluruz.
VAROLUŞÇU TARİH ANLAYIŞI	M.HEIDEGGER
	K.JASPERS	İnsan ancak kendisini bir eksiztenz olarak görmeye başladığı anda, çağının olayları karşısında bir tavır alıp eyleme geçebilir.
	J.P.SARTRE	Tarih, insanın içine atıldığı koşullar toplamıdır,onun bu dünyada olma ortamıdır. İnsanın ekzistans olma ortamı olarak tarih, bu yüzden, ekzistens açısından insanın "kendi kendisini yapma olanağının bulunduğu yerdir.
YAPISALCI TARİH ANLAYIŞI	Bir dilin,bir toplumsal yaşayış tarzının,bir çağın ,göreli olarak sabit kalmış yapısını rasyonel olarak kavrama yönteminden hareket eden bir akımdır.Bu akım , kaynağını dilbilim ve etnolojide bulur. Bu akıma göre ,tarihsel bilimlerin yöntemi , dilbilim'in eş zamanlılığından hareket ederek dillerin yapısını araştıran  yöntemini esas almalıdır. Buna göre, her tarihsel dönem, çağ ya da halk ,kendi eşzamanlı yaşamı içinde yapısal özellikleriyle kavranılmalıdır.
YENİ OLGUCU TARİH ANLAYIŞI	VİYANA ÇEVRESİ		K.R.POPPER	Tarih, ancak ,pratik ve ahlaksal açıdan değeri sorgulanabilecek olan bir yorumlama etkinliği ,bir yorum sanatıdır.İnsanlığın bir tarihi yoktur;olsa olsa ,her bir insanı yaşamın tüm olanaklı görüş açılarına uygun düşen tarihlerin sınırsız çokluğu vardır.
	ÇÖZÜMLEYİCİ TARİH FELSEFESİ		Tarih, ancak belli ilgi ve tutumlara göre oluşturulmuş, yani bir yorumun ürünü olan temel önermelerle çalışabilir ki ,hiç bir zaman denetlenemeyecek olan bu tür önermelerle yapılan açıklama işlemi ,artık doğabilimsel açıklama türünden bir açıklama değil,ancak bir anlatma olabilir.
HERMENEUTİK TARİH ANLAYIŞI	H.G.GADAMER		Felsefi hermeneutik,çağların,kültürlerin,sınıfların,toplumların,özne -üstü anlamlarla , yani bir çağın ya da bir toplumun dildeki sözlere verdikleri ortak anlamlarla şekillenen yaşam biçimlerinin bütünlüğü  ve bu bütünlüğü sağlayan şeylerin peşindedir. Tarihi anlamak, doğabilimsel yoldan nedensellik zincirleri oluşturarak , belli süreçleri açıklamak değildir. Tersine "tarihi anlamak" bizi tarih içinde konuşan ve ona ait bir şey kılan şey'i anlamaktır. Tarihsel olmanın temel karakteri , açıktır ki, anlamlı olmaktı; ama bu sözcüğün etkin anlamında böyledir.