V

Varlıkbilim Almanca ve Fransızca: Ontologie İngilizce: ontology Yunanca: on, ontos=varlık Osmanlıca: mebhas-i vücûd, ilm-ül-kevin, felsefe-i ûlâ, umumî mâbâdettabiîye, ilm-ül-mükevvenât, mebhas-i leddünnîyyât Var olan olarak var olan (yalnızca var olması açısından) üzerine öğreti, var olanın varlığı ve genel var olma ilkeleri üzerine 17. yüzyıldan beri kullanılan kavram. Konu olarak eski Yunan felsefesinden beri ele alınan ve Aristoteles’in “ilk felsefe” adını verdiği var olanların özü üzerine bilim. Felsefeye, varlık fizikötesi karşılığı, genellikle fizikötesinin temeli olarak Christian Wolfz’un getirdiği terim: temel ilkeler bilimi. Çağımızda görüngübilimle özbilimi olarak ve özellikle, var olanların (değerler alanı da içinde) bilgiden bağımsızlığını çıkış noktası olarak alan N. Hartmann’la yeniden canlandırılmıştır. (TDK) Varolanı varolduğu gibi, başkaca her türlü belirlenimi dışlayarak incelediğini önesüren sözde bilim. “Varlıkbilim” deyimi (Yun. ontos=varlık, logos=bilgi) ilk kez Aristoteles tarafından kullanılmıştır. Tarihsel süreçte Kant, Schelling ve Hegel gibi büyük Alman idealistleri varlıkbilime karşı çıkmışlardır. Varlıkbilimin yerine Kant deneyüstü felsefe’yi, Schelling aşkın düşüncecilik’i, Hegel mantık’ı önermiştir. Ne var ki, varlıkbilim, Husserl, Heidegger, Hartmann, vb. gibi düşünürlerce, öteki bilimlerle ilgilenmeksizin, metafizik kurgularla geliştirilmeye çalışılmıştır. Nicolai Hartmann, yeni varlıkbiliminin gerekçesini şöyle anlatır: “İnsan dünyada tek başına değildir, varlık ilişkilerinin oluşturduğu geniş bir dizge içindedir. Bu dizge, ona özgü değildir, insanın bulunmadığı yerde de vardır. İnsanın da bir parçası bulunduğu dünya varlık ilişkileriyle kurulmuştur. İnsan kendisini bu ilişkilerden soyutlarsa içinde yaşadığı dünyayı bütünüyle kavrayamaz. Varlık ilişkileri tanınmadan tarihin oluşumu ve yaşamın toplumsal biçimleri anlaşılamaz. Etkinlik, isteme, umma, korkma, vb. gibi insansal davranışlar da bu ilişkilerle ilgilidir. Demek ki bu ilişkiler bilinmedikçe insanın tinsel yapısı da anlaşılamaz. Bundan ötürüdür ki, bir felsefesel temel bilim aramak zamanımızda bir gereksinme olmuştur. Bu gereksinme bizi Aristo’dan beri ilk felsefe rolünü oynayan bir disipline, varolanı varolduğu gibi inceleyen bir bilgiye, eşdeyişle varlıkbilime götürmektedir.” Hartmann’a göre varlık düzeninde alttan üste doğru şöyle sıralanan dört basamak bulunmaktadır: Özdeksel (maddî), örgensel (uzvî), ruhsal (ruhî) ve tinsel (manevî) varlık basamakları. (O.H.)  Ontoloji