Dijital ve Gözetim Kapitalizmi Eleştirisi

Dijital ve Gözetim Kapitalizmi Eleştirisi: Veri Ekonomisi

Bu kulvarın temel tezi, teknolojinin, sermaye birikiminin yeni kaynağı haline geldiğidir. Sömürünün yeni alanı fabrika değil, dijital platformlardır.

1. Shoshana Zuboff: Gözetim Kapitalizmi (Surveillance Capitalism)

Harvard Üniversitesi'nden sosyal psikolog ve yazar Shoshana Zuboff, bu kulvarın en tanınmış ismidir ve Marksist kavramları kullanmadan dahi Marksist analize yakın bir sömürü teorisi geliştirmiştir.

• Temel Tez: Gözetim Kapitalizmi, mal veya hizmet satmaktan öte, kullanıcıların deneyimlerinden elde edilen veriyi satmaya odaklanan yeni bir ekonomik mantıktır.
• Veri Meta Değeri: Kullanıcıların davranışsal verileri (nerede oldukları, ne zaman durdukları, neye baktıkları), "davranışsal fazla" (behavioral surplus) olarak adlandırılır. Bu veri, ürün veya hizmetin kendisi değil, gözetim kapitalistlerinin asıl hammaddesidir.
• İşleyiş: Bu fazla veri, tahmin ürünlerine (prediction products) dönüştürülür ve gelecekteki davranışları tahmin etmek için Wall Street'teki türev piyasalara benzer şekilde satılır. Sömürü, rıza gösterdiğimiz hizmetlerin kullanımından, rızamızın ötesinde çıkarılan verilerle gerçekleşir.
• Kilit Yapıt: The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power (Gözetim Kapitalizmi Çağı: İktidarın Yeni Sınırında İnsan Geleceği İçin Mücadele).

2. Christian Fuchs: Dijital Emek ve Dijital Sömürü

Avusturyalı sosyal bilimci Christian Fuchs, Marksist terimleri daha doğrudan kullanarak, dijital sömürüyü Marks'ın Değer Teorisi çerçevesine oturtmaya çalışır.

• Temel Tez: Facebook ve Google gibi platformların kullanıcıları (yani bizler), tıpkı geleneksel bir işçi gibi ücretsiz dijital emek sağlamaktayız.
• Dijital Emek: Sosyal medya içeriği üretmek, beğenmek, yorum yapmak ve tıklamak gibi faaliyetler, platformların kendilerini değerli kılan temel ürünüdür (içerik ve etkileşim). Kullanıcılar bu içeriği ve etkileşimi üretir, ancak karşılığında ücret almazlar.
• Dijital Artı-Değer: Bu ücretsiz emeğin sonucu, Marx'ın artı-değerine benzer şekilde, platform sahipleri için dijital artı-değer yaratır. Kapitalistler bu artı-değeri reklam ve veri tahmini yoluyla realize ederler.
• Etkisi: Bu analiz, dijital platformların sadece hizmet sağlayıcı değil, aynı zamanda sınırsız sömürüye dayalı üretim araçları olduğunu göstermeyi amaçlar.

 

3. Nick Dyer-Witheford: Sibernetik Marksizm ve Robot Sınıfı

Kanadalı teorisyen Nick Dyer-Witheford, Marksist analizi, otomasyon, yapay zekâ ve küresel ağlar bağlamında radikalleştirir.

• Temel Tez: Kapitalizm, krizlerini çözmek için kendisini sibernetik kontrollere ve otomasyona devrediyor. Bu, yalnızca dijital sömürüyü değil, aynı zamanda kitlesel işsizliği ve küresel bir ayrımı (işçi sınıfı vs. robot sınıfı) beraberinde getiriyor.
• Dijital Sermaye Birikimi: Siber-kapitalizm, veri madenciliği ve otomasyonu, kapitalist birikimin en önemli aracı haline getiriyor.
• Katkısı: Direnişin de buna karşı küresel ağlar ve bilgi komünleri aracılığıyla örgütlenmesi gerektiğini savunur.