Shoshana Zuboff, çağdaş dijital çağın en etkili ve ufuk açıcı eleştirmenlerinden biridir. Onun çalışmaları, internet ekonomisinin işleyiş biçimini temelden sorgulayarak, teknolojinin sadece bir araç değil, yeni bir iktidar ve kapitalizm biçimi olduğunu öne sürer.
Biyografi
1951 doğumlu Amerikalı bir sosyal bilimci ve yazardır. Uzun
yıllar Harvard Business School'da profesör olarak görev yapmıştır. Çalışmaları
sosyoloji, psikoloji, işletme ve felsefe gibi farklı disiplinleri bir araya
getiren interdisipliner bir nitelik taşır.
Düşüncesinin Temel Temaları
- Gözetim
Kapitalizmi (Surveillance Capitalism): Zuboff'un en önemli ve merkezi
kavramıdır. Ona göre, gözetim kapitalizmi, insan deneyimini ücretsiz bir
hammadde kaynağı olarak gören yeni bir ekonomik düzendir. Bu hammadde,
teknoloji şirketleri tarafından analiz edilerek, insanların gelecekteki
davranışlarını tahmin eden "tahmin ürünlerine"
dönüştürülür ve kâr elde etmek için satılır.
- Davranışsal
Fazlalık (Behavioral Surplus): Gözetim kapitalizminin yakıtıdır. Bu,
bir hizmeti kullanırken (örneğin arama yaparken veya bir uygulamayı
kullanırken) ürettiğimiz, ancak hizmetin işleyişi için gerekli olmayan
fazladan verilerdir (tıklamalar, konum bilgileri, arama geçmişi vb.).
- Araçsallaşma
Gücü (Instrumentarian Power): Zuboff, gözetim kapitalizminin, insan
davranışlarını kontrol etmeye çalışan yeni bir iktidar biçimi yarattığını
savunur. Bu güç, totaliter rejimlerin aksine zorlama kullanmaz; aksine,
büyük veriyi ve algoritmaları kullanarak insan davranışlarını sessizce ve
fark ettirmeden yönlendirir ve manipüle eder.
Önemli Yapıtları
- Gözetim
Kapitalizmi Çağı: İnsanın Geleceği İçin Savaş (The Age of
Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier
of Power, 2019): Zuboff'un tüm tezlerini detaylı bir şekilde sunduğu,
dijital çağın en önemli eleştirel analizlerinden biri olarak kabul edilen
temel eseridir.
Bağlamı ve İlişkileri
- Kapitalizm
Eleştirisi: Zuboff'un çalışması, Marx'ın emek ve sermaye
arasındaki ilişki üzerine kurduğu klasik kapitalizm eleştirisini, dijital
çağın gerçekliğine uyarlar. Marx için değerin kaynağı emektir; Zuboff için
ise değerin yeni kaynağı, kâr için sömürülen insan deneyimidir.
- Teknoloji
Felsefesi ve Etik: Zuboff'un fikirleri, teknolojinin etik ve siyasi
boyutları üzerine çalışan herkes için temel bir referans noktasıdır. O,
büyük verinin ve yapay zekânın sadece teknik konular olmadığını, aynı
zamanda insan özgürlüğü ve otonomisi için ciddi tehditler taşıdığını
gösterir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder