Étienne Balibar

Fransız Marksist düşünür Étienne Balibar, çağdaş siyaset felsefesinin ve Marksizmin önemli figürlerinden biridir. Kariyeri, Louis Althusser ile başlayan işbirliği ve ardından gelişen özgün siyasal kuram çalışmalarıyla şekillenmiştir.

---

Biyografi

• Doğum Yılı: 1942.
• Eğitimi ve Kariyeri: Felsefe alanındaki kariyerine, ünlü yapısalcı Marksist filozof Louis Althusser'in öğrencisi olarak başladı. Althusser ile birlikte, Marksizm'in yeniden okunmasında kilit bir rol oynayan Kapital'i Okumak (Lire le Capital) adlı ortak eseri yayımladı.
• Akademik Çalışmaları: Paris X-Nanterre Üniversitesi'nde ve Kaliforniya Üniversitesi'nde felsefe ve siyaset kuramı dersleri verdi.
• Siyasi Tutumu: Balibar, özellikle göçmen sorunlarına ilişkin eyleme yönelik duruşuyla tanınır ve Fransız solu ile entelijansiyasında kritik bir konuma sahiptir. Ayrıca, Türkiye'deki "Barış İçin Akademisyenler" inisiyatifinin bildirisine imza atan akademisyenler arasındadır.

---

Başlıca Yapıtları (Türkçe'de Yayımlananlar)

Balibar'ın en bilinen ve Türkçe'ye çevrilen eserlerinden bazıları şunlardır:

• Kapital'i Okumak (Louis Althusser ve diğerleriyle birlikte): Marks'ın Kapital'inin yapısalcı bir okumasını sunar ve Marksist düşüncenin anlaşılışını kökten etkilemiştir.
• Irk, Ulus, Sınıf (Immanuel Wallerstein ile birlikte): Irkçılık, milliyetçilik ve sınıf kavramlarının kesişimlerini inceleyen temel eserlerinden biridir.
• Marx'ın Felsefesi
• EşitlikÖzgürlük (Equaliberty)
• Dersimiz Yurttaşlık
• Spinoza ve Siyaset

---

Temel Düşünceleri

Balibar'ın düşüncesi, Marksizm'in geleneksel sınırlarını aşan ve özellikle siyaset, yurttaşlık, şiddet ve insan hakları gibi kavramlara odaklanan bir Marksist akımı temsil eder.

EşitlikÖzgürlük (Égaliberté) Kavramı

Bu terim, Balibar'ın siyaset felsefesinin çekirdeğini oluşturur.

• Tanım: Eşitlik (Égalité) ve Özgürlük (Liberté) kavramlarının birbirine ayrılamaz ve diyalektik bir şekilde bağlı olduğunu savunur. Bu, 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi'ndeki "insanlar haklar ve özgürlükler bakımından eşit doğar ve öyle yaşarlar" ifadesine dayanır.
• Siyasi Çıkarım: Eşitliğin özgürlük olmadan, özgürlüğün ise eşitlik olmadan tam olarak gerçekleşemeyeceği aporetik (çözümsüz gibi görünen) bir durumu ifade eder. Bu, temel hakların her zaman siyasi olduğunu ve "insan hakları" ile "yurttaş hakları"nın geleneksel ayrımının sorgulanmasını gerektirir.

Irk, Ulus ve Sınıf Analizi

• Irkçılık: Irkçılığı sadece bireysel bir önyargı olarak değil, aynı zamanda toplumun yapısında kök salmış bir sistem olarak inceler. Irkçılığın ortadan kaldırılmasının, yalnızca kurbanların başkaldırısını değil, aynı zamanda ırkçı cemaatin iç çözülüşünü de gerektirdiğini belirtir.
• Milliyetçilik ve Yurttaşlık: Ulus ve milliyetçilik kavramlarını eleştirir, milliyetçiliğin kurtuluşu amaçlayan bir hareketten tahakkümü amaçlayan bir ideolojiye dönüşebileceğine dikkat çeker. Yurttaşlık kavramını dar hukuki sınırların ötesine taşıyarak evrensel insan hakları ile ilişkilendirir.

Şiddet ve Demokrasi

Balibar, günümüzde küresel ölçekte artan şiddet biçimleri karşısında demokrasi ve özgürlük koşullarının yeniden düşünülmesi gerektiğini savunur. Demokrasinin ve medeniyetin sürdürülebilirliği için toplumsal sorumluluk ve siyasi risk almanın önemini vurgular.

Post-Marksist Olarak Nitelendirilmesinin Nedenleri

1. Geleneksel Marksist Dogmalardan Uzaklaşma: Balibar, Louis Althusser'in öğrencisi olarak kariyerine başlasa ve Marksist geleneğe sıkı sıkıya bağlı kalsa da, ilerleyen çalışmalarında klasik Marksizm'in bazı merkezi tezlerini (özellikle ekonomik determinizm, sınıfın tek birleştirici faktör olduğu görüşü ve devlete karşı geleneksel tutumları) aşan ve eleştiren bir yol izlemiştir.
2. Kimlik ve Farklılık Odaklanması: Eserlerinde (özellikle Irk, Ulus, Sınıf gibi), Marksist literatürde genellikle ikincil bir rol verilen ırkçılık, milliyetçilik ve yurttaşlık gibi kimlik ve farklılık eksenli konuları merkeze almıştır. Bu, sınıf mücadelesini tek temel çelişki olarak görmeyen post-Marksist yaklaşımın tipik bir özelliğidir.
3. EşitlikÖzgürlük Kavramı: Balibar'ın temel kavramı olan EşitlikÖzgürlük (Égaliberté), siyasal felsefeye odaklanır ve hukuk, haklar ve demokrasi gibi liberal geleneğin kavramlarını Marksist bir eleştiriyle birleştirerek yeniden tanımlar. Bu, Marksizm'in "burjuva" olarak reddettiği siyasal ve hukuki haklar alanına post-Marksist bir dönüşü ifade eder.
4. Hukuk ve Siyaset Felsefesine Geçiş: Geleneksel Marksizm'in "altyapı/üstyapı" ayrımında "üstyapı" olarak görülen hukuk ve siyaset felsefesini, toplumsal mücadelenin ve dönüşümün merkezi bir alanı olarak ele alır.

Önemli Not: Marksizm'le Bağını Tamamen Koparmamıştır

Balibar, Ernesto Laclau ve Chantal Mouffe gibi Marksizm'in temelini oluşturan sınıf ve üretim ilişkileri kavramlarını tamamen terk eden radikal post-Marksistlerden farklıdır. O, Marks'ın düşüncesindeki eleştirel ruhu ve potansiyeli korumaya çalışır. Bu nedenle, bazı akademisyenler onu "post-Marksist" yerine, "yenilenmiş Marksist" veya "Althusserci Gelenekten Gelen Marksist" olarak da adlandırabilirler. Ancak genel eğilim, onun Marksist çerçeveyi dönüştürme çabasından dolayı onu post-Marksist bir yörüngeye yerleştirmektir.

21. Yüzyılda Balibar’ın Düşüncesi

1. Equaliberty (Égaliberté)

• Balibar’ın en özgün kavramı: eşitlik (égalité) ve özgürlüğün (liberté) birbirinden ayrılamazlığı.
•  
21. yüzyılda demokrasi tartışmalarında, liberalizmin özgürlük vurgusu ile sosyalizmin eşitlik vurgusunu birleştiren bir “çifte ilke” önerir.
• Bu kavram, hem Marx’ın özgürleşme düşüncesine hem de çağdaş insan hakları tartışmalarına köprü kurar.

2. Avrupa, Yurttaşlık ve Sınırlar

• Nous, citoyens d’Europe? (2001) ve Europe, Constitution, Frontière (2005) kitaplarında Avrupa Birliği’nin krizini tartışır.
• Ulus-devlet yurttaşlığının ötesinde, çok katmanlı ve çok kültürlü bir “Avrupa yurttaşlığı” fikrini savunur.
•  
21. yüzyılda göç, mültecilik ve sınır politikaları bağlamında Balibar’ın bu tartışmaları çok güncel.

3. Irk, Ulus, Sınıf

• Wallerstein ile birlikte yazdığı Race, Nation, Class (1988) 21. yüzyılda da etkili olmaya devam ediyor.
• Irkçılık ve milliyetçiliği, kapitalizmin yapısal krizleriyle bağlantılı olarak ele alıyor.
• Günümüzde yükselen sağ-popülizm ve göçmen karşıtlığına karşı hâlâ referans noktası.

4. Küreselleşme ve Şiddet

•  
21. yüzyılda küresel kapitalizmin krizlerini, savaşları ve yeni şiddet biçimlerini analiz ediyor.
• “Kitleler” ve “sınırlar” kavramlarını, Marx’ın sınıf analizini genişletecek şekilde yeniden yorumluyor.

5. Kritik ve Kriz

• Balibar, “21. yüzyılda eleştiri” üzerine yazılarında (ör. Critique in the 21st Century) felsefenin görevinin, krizleri yalnızca teşhis etmek değil, aynı zamanda yeni eleştiri biçimleri üretmek olduğunu savunuyor.

I. Tek Yazarlı Kitaplar ve Deneme Koleksiyonları

Yıl	Orijinal Başlık (Fransızca)	Çeviri Başlık (İngilizce/Türkçe)	Notlar
1974	Cinq Études du Matérialisme Historique	Five Studies in Historical Materialism	Tarihsel Materyalizm üzerine erken dönem çalışmaları.
1976	Sur La Dictature du Prolétariat	On the Dictatorship of the Proletariat	Proletarya diktatörlüğü kavramının eleştirel analizi.
1985	Spinoza et la politique	Spinoza and Politics (Spinoza ve Siyaset)	Spinoza'nın siyaset felsefesi üzerine temel eser.
1991	Écrits pour Althusser	Écrits pour Althusser (Althusser İçin Yazılar)	Althusser'in düşüncesi ve mirası üzerine denemeler.
1992	Les Frontières De La Démocratie	The Borders of Democracy	Demokrasinin sınırları ve yurttaşlık üzerine.
1993	La philosophie de Marx	The Philosophy of Marx (Marx'ın Felsefesi)	Marx'ın felsefi katkılarının sistemli bir incelemesi.
1994	Masses, classes, idées: Studies in Politics and Philosophy	Masses, Classes, Ideas: Studies in Politics and Philosophy	İngilizce yayımlanan, siyaset ve felsefe denemelerinin bir derlemesi.
1997	La crainte des masses: politique et philosophie avant et après Marx	Fear of the Masses: Politics and Philosophy Before and After Marx	Kitle korkusu, politika ve felsefe üzerine derinlemesine analiz.
1998	Droit de cité: Culture et politique en démocratie	Right of Citizenship: Culture and Politics in Democracy (Yurttaşlık)	Kültür, siyaset ve yurttaşlık hakları üzerine denemeler.
2001	Nous, citoyens d'Europe? Les frontières, l'État, le peuple	We, the People of Europe? Reflections on Transnational Citizenship (Biz, Avrupa Halkı?)	Ulusötesi yurttaşlık ve Avrupa Birliği üzerine.
2003	L'Europe, l'Amérique, la Guerre: Réflexions sur la médiation européenne	Europe, America, War: Reflections on European Mediation	Avrupa'nın küresel arabuluculuk rolü ve savaş üzerine.
2010	La proposition de l'égaliberté : essais politique, 1989–2009	Equaliberty: Political Essays, 1989-2009 (Eşitliközgürlük)	Temel kavramı olan égaliberté üzerine denemelerin derlenmiş hali.
2010	Violence et Civilité: Wellek Library Lectures et autres essais de philosophie politique	Violence and Civility: Wellek Library Lectures and Other Essays in Political Philosophy (Şiddet ve Medenilik)	Şiddet, uygarlık ve siyaset felsefesi üzerine.
2012	Saeculum : Culture, religion, idéologie	Saeculum: Culture, Religion, Ideology	Kültür, din ve ideoloji kavramlarının tarihsel ve felsefi incelemesi.
2016	Des Universels: Essais et conférences	On Universals: Essays and Lectures	Evrensellik kavramı üzerine deneme ve konferanslar.

II. Ortak Çalışmalar

Yıl	Orijinal Başlık (Fransızca)	İşbirlikçiler	İngilizce/Türkçe Çeviri Başlık	Notlar
1965	Lire le Capital	Louis Althusser, Pierre Macherey, Jacques Rancière, Roger Establet	Reading Capital (Kapital'i Okumak)	Marksist teorinin yapısalcı bir okumasıdır ve Balibar'ın erken dönemdeki en etkili eseridir.
1988	Race, Nation, Classe: Les Identités Ambigües	Immanuel Wallerstein	Race, Nation, Class: Ambiguous Identities (Irk, Ulus, Sınıf)	Irkçılık ve milliyetçilik üzerine en önemli çağdaş çalışmalardan biri.

III. Önemli Kitap Bölümleri ve Makaleler (Örnekler)

• Balibar, Étienne. (1991). "From Class Struggle to Struggle without Classes?". Graduate Faculty Philosophy Journal, 14(1), 7-21.
• Balibar, Étienne. (2003). "The Subject" (R. K. Végső, Çev.). Umbr(a): Ignorance of the Law, 1, 9–22.
• Balibar, Étienne. (2009). "Reflections on Gewalt". Historical Materialism, 17(1), 99-125. (Almanca: "Şiddet" anlamına gelen Gewalt kavramının siyasi ve hukuki analizi.)