İnsan ölümsüzlük arayışında olduğu gibi, “doğru” bilginin de izini sürdü. BİLGİ her zaman ana tema olarak düşünmenin odağında yer aldı. Epistemoloji (Bilgi Teorisi) günümüzde de önemli bir alan olarak varlığını sürdürüyor. Hakiki ! bilgi iddiası ve bu bağlamda yapılan “bilgi savaşları” insanlığın başına bir çok sorunlar açtı.
Dünyadaki duruşumuzu belirlerken, dünyayı yorumlarken, kullandığımız bilginin en az yanlış içermesini arzu ederiz. En azından sağduyulu insandan beklenen budur. Post Truth çağında “hakikat” ulaşılması için çaba gösterilmesi gereken bir hedef olmaktan uzaklaştı.
Bilginin neliği (mahiyeti)/doğası üzerine tartışmalar günümüzde de sürüyor. Kuşkuculuk, antik dönemden bu yana bilgi üzerine düşünmelerin vazgeçilmez eşlikçisi.
“Epistemologlar, bilgiyi türlere ayırdılar: bir şeyle ilgili önermesel bilgi (bir şeyin şöyle şöyle olduğunu bilme) ve önermesel olmayan bilgi (örneğin tanışıklık veya doğrudan farkındalık yoluyla bilme), deneysel (a posteriori) önermesel bilgi, deneysel olmayan (a priori) önermesel bilgi ve bir şeyin nasıl yapıldığının bilgisi. Yakın dönemdeki epistemoloji, bu türler arasındaki ayrımlar konusunda ihtilafa düşmüştür. Örneğin (i) bu bilgi türlerinin bir kısmı arasındaki ilişkiler (örneğin nasıl'ın bilgisi, önermesel bilgiye indirgenebilir mi?) (ii) bu türlerden bir kısmının varlığı (örneğin gerçekten a priori diye ifade edilen veya kolayca anlaşılabilen bir kavram var mıdır?) bu ihtilaflardan sadece ikisidir.” (1)
“Platon'un Theaetetus diyaloğundan beri epistemologlar, önermesel bilginin temel, tanımlayıcı unsurlarını tespit etmeye çalışmışlardır. Bu unsurlar, önermesel bilgi konusunda bir çözümleme ortaya çıkarmıştır. Diğerleri arasında Platon ve Kant'tan ilham alan etkili bir geleneksel görüş, önermesel bilginin tek başlarına gerekli, bir araya geldiğinde yeterli üç unsurunun bulunduğu şeklindedir: gerekçelendirme, doğruluk ve inanç. Bu görüşe göre önermesel bilgi, "gerekçelendirilmiş doğru inanç" şeklinde tanımlanır. Bu üç parçalı tanım, "standart çözümleme" olarak isimlendirile gelmiştir” (2)
20.yüzyıl epistemolojisi, iki ana hattın gerilimi içinde gelişti:
- Analitik
gelenek, bilginin tanımı, gerekçelendirme ve doğruluk koşulları
üzerine yoğunlaştı. Mantıksal pozitivizmden Gettier sonrası krize, doğalcı
epistemolojiden erdem epistemolojisine uzanan çizgi, bilginin kavramsal
çözümlemesini derinleştirdi.
- Kıta
gelenekleri ise bilginin özne, yorum, yapı ve iktidar bağlamlarında
nasıl kurulduğunu araştırdı. Fenomenoloji, hermenötik, yapısalcılık ve
post-yapısalcılık, bilginin yalnızca bireysel bilinçte değil, tarihsel,
dilsel ve toplumsal ağlarda üretildiğini gösterdi.
Bu iki hattın kesişiminde, 21. yüzyıl bilgi felsefesi yeni sorularla şekillenmeye başladı. Artık mesele yalnızca “bilgi nedir?” değil, aynı zamanda “bilgi kim için, hangi koşullarda, hangi güç ilişkileri içinde mümkündür?” sorusudur.
Aşağıda genel resmi görebilmek için, 20.yy.ı da kapsayacak şekilde, konuyla ilgili sayfalar yer almaktadır. Aslında antik dönemden günümüze "bilgi" nin izini sürebilmek, felsefe tarihine bakmayı gerektirmektedir.
B.Berksan
(1) (2) Epistemoloji, Oxford, Editör. Paul K.Moser, Çeviri Editörleri: Hasan Yücel Başdemir, Nebi Mehdiyev, Adres Yayınları, 2018
🔎 Bilgi üzerine düşündünüz mü?
Not: 1.
20.yy. epistemolojisinden 21.yy. a geçiş için
Not: 2. 20.yy. epistemolojisi kavramsal
giriş.
🔎Geniş anlamda epistemoloji bilgi ile hesaplaşmadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder