Bilgi Felsefesi Yeni Kavramlar

 21. Yüzyıl Epistemolojisinin Yeni Kavramları

“21. yüzyılda bilgi, yalnızca doğru inanç değil; adalet, güç, ağ ve kırılganlıkla iç içe bir olgudur.”

20.yüzyıl epistemolojisi, bilginin tanımı ve gerekçelendirilmesi üzerine yoğunlaşırken; 21. yüzyıl epistemolojisi, bilginin toplumsal, dijital ve politik bağlamlarda nasıl üretildiğini sorgulayan yeni kavramlarla genişledi. Bu kavramlar yalnızca akademik tartışmaların değil, aynı zamanda günümüzün krizlerinin (dijitalleşme, eşitsizlik, ekolojik kırılganlık) de ürünüdür. 

• Epistemic Injustice (Epistemik Adaletsizlik) – Miranda Fricker Bilgi üretiminde bireylerin cinsiyet, ırk veya sınıf nedeniyle dışlanması ya da tanıklıklarının değersizleştirilmesi.
• Hermeneutical Injustice (Yorumlayıcı Adaletsizlik) – Fricker Bir toplumsal grubun deneyimlerini ifade edecek kavram setinden yoksun bırakılması.
• Epistemic Virtues & Vices (Epistemik Erdemler ve Kusurlar) – Ernest Sosa, Linda Zagzebski, Quassim Cassam Bilgiye ulaşmayı kolaylaştıran veya engelleyen karakter özellikleri.
• Epistemic Agency (Epistemik Öznellik/Failiyet) – José Medina ve çağdaş sosyal epistemologlar Bilgi üretiminde öznenin aktif rolü, özellikle marjinalleştirilmiş grupların bilgi üretimindeki öznelliği.
• Epistemic Oppression (Epistemik Baskı) – Kristie Dotson Bazı grupların bilgi üretim süreçlerinden sistematik olarak dışlanması.
• Epistemic Exploitation (Epistemik Sömürü) – Nora Berenstain Marjinal grupların sürekli olarak kendi deneyimlerini açıklamaya zorlanması, bilgi yükünün eşitsiz dağılımı.
• Epistemic Dependence (Epistemik Bağımlılık) – Alvin Goldman sonrası sosyal epistemoloji Bilginin bireysel değil, uzmanlara ve kurumlara bağımlı olarak edinilmesi.
• Epistemic Bubbles & Echo Chambers (Epistemik Balonlar ve Yankı Odaları) – C. Thi Nguyen Dijital çağda bilgi akışının filtrelenmesiyle oluşan kapalı epistemik ortamlar.
• Infoglut / Information Overload (Bilgi Aşırılığı) – Luciano Floridi ve dijital epistemoloji Dijital çağda bilginin bolluğunun epistemik değerini zayıflatması.
• Epistemic Resilience (Epistemik Dayanıklılık) – Çağdaş feminist ve sosyal epistemoloji literatürü Bilgi topluluklarının krizlere, dezenformasyona ve baskıya karşı direnç geliştirme kapasitesi.

 Meta-Not

Bu kavramlar, 21. yüzyıl epistemolojisinin yeni sözlüğünü oluşturuyor.

• Fricker, Medina, Dotson, Berenstain → epistemolojiye adalet, baskı, sömürü gibi toplumsal-politik kavramları soktular.
• Nguyen, Floridi → dijital çağın epistemik sorunlarını kavramsallaştırdılar.
• Sosa, Zagzebski, Cassam → klasik erdem epistemolojisini genişleterek “erdem/kusur” dilini kurdular.

Not

Burada “doğruluk” artık tek başına bir mihenk taşı değil; adalet, bağlam, dijitalleşme, güç ve ekoloji ile birlikte yeniden konumlanıyor. 

• 20. yy: Doğruluk, bilgi tanımının merkezinde.
• 21. yy: Doğruluk, hâlâ vazgeçilmez ama artık adalet, bağlam, dijitalleşme ve ekoloji ile birlikte düşünülüyor.

Not: Bu sözlük sizlerin katkısı ile genişletilebilir.