Ernest Sosa, çağdaş epistemolojinin en etkili ve saygın figürlerinden biridir. Bilgi felsefesine getirdiği "erdem epistemolojisi" (virtue epistemology) yaklaşımıyla tanınır. Bu yaklaşım, bilginin ne olduğunu tanımlarken, inançların özelliklerinden ziyade, bilen kişinin entelektüel erdemlerine odaklanır.
Biyografi
1940 doğumlu Küba asıllı Amerikalı bir filozoftur.
Kariyerinin büyük bir bölümünü Rutgers Üniversitesi'nde profesör olarak
geçirmiştir. Analitik felsefe geleneğinin önde gelen isimlerinden biridir.
Düşüncesinin Temel Temaları
- Erdem
Epistemolojisi: Sosa'ya göre bilgi, sadece doğru bir inanç değildir.
Bilgi, bir bilginin, akıl yürütme, gözlem veya hafıza gibi bilişsel bir
erdem kullanılarak doğru bir şekilde elde edilmesiyle oluşur. Bu,
bilginin bir "başarı" olduğu anlamına gelir; tıpkı bir sporcunun
bir yetenek kullanarak bir hedefi tutturması gibi.
- "AAA"
Modeli: Bu model, bilginin üç temel bileşenini açıklar:
- Accuracy
(Doğruluk): İnancın doğru olması gerekir.
- Adroitness
(Beceri): İnancın, bir bilişsel beceri veya yeterlilik (örneğin, iyi
görüş, dikkatli akıl yürütme) kullanılarak elde edilmesi gerekir.
- Aptness
(Yeterlilik): İnancın doğru olması, doğrudan kullanılan bu becerinin
bir sonucu olmalıdır. Şans eseri doğruya ulaşmak değil, beceri sayesinde
doğruya ulaşmaktır. Sosa, bunu okçulukla örneklendirir: Bir okçunun
hedefi vurması (doğruluk), yetenekli atışı sayesinde (beceri)
gerçekleşmişse, bu başarılı bir atıştır (yeterlilik).
- Güvenilirlikçiliğe
Karşı Farkı: Sosa'nın erdem epistemolojisi, Alvin Goldman'ın
güvenilirlikçiliği ile benzerlik gösterse de, temel bir farkı vardır.
Goldman sürece (güvenilir bilişsel süreçlere) odaklanırken, Sosa failin
(bilen kişinin) erdemlerine odaklanır. Bu, Sosa'nın yaklaşımını daha fail-merkezli
(agent-centered) kılar.
Geleneksel Epistemolojiden FarklarıGeleneksel epistemoloji (örneğin, Descartesçı içsellik veya Quine'ın doğalcı epistemolojisi), bilgiyi gerekçelendirme (justification) veya temellendirme (foundationalism) gibi soyut kriterlerle analiz eder. Sosa ise:
- Odak noktasını birey ve erdemlere kaydırır: Bilgi, soyut bir durum değil, bireyin bilişsel başarısıdır.
- Gettier sorunlarını ve epistemik şansı, erdem eksikliğiyle çözer (örneğin, şanslı doğru inançlar apt değildir).
- İçsellik (içsel zihin durumları) ile dışsallık (güvenilirlik) arasında köprü kurar: "Erdem perspektivizmi" ile bireyin bakış açısından değerlendirme yapar.
- Skeptisizme karşı, bilgiyi güvenilir erdemlere dayandırarak pratik bir savunma sunar; epistemolojinin normatif (değer yargısı içeren) doğasını korur, ama psikoloji gibi ampirik verileri entegre eder.
Önemli Yapıtları
- A
Virtue Epistemology (Bir Erdem Epistemolojisi, 2007): Erdem
epistemolojisi teorisini derinlemesine sunduğu temel eseridir.
Bağlamı ve İlişkileri
- Alvin
Goldman ile İlişkisi: Her ikisi de "doğrulanmış doğru
inanç" modelinden uzaklaşmış olsa da, yaklaşımları farklıdır.
Goldman "sürecin", Sosa ise "failin" özelliklerine
odaklanarak bilginin ne olduğu sorusuna yanıt arar.
- Miranda
Fricker ile İlişkisi: Sosa, ideal bir "bilen kişi"nin
entelektüel erdemlerini tanımlarken, Miranda Fricker'ın "epistemik
adaletsizlik" teorisi, toplumsal önyargıların belirli kişilerin
bu erdemleri göstermesini veya bu erdemlere sahip olarak kabul edilmesini
nasıl engellediğini ortaya koyar. Biri ideal bir modeli sunarken, diğeri
sosyal gerçeklikteki engelleri gösterir.
- Geleneksel
Epistemolojiye Katkısı: Gettier sorunu sonrası bilgi
felsefesinde ortaya çıkan arayışa, hem sezgisel hem de güçlü bir
alternatif sunarak alanın yönünü değiştirmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder