Yapay Zeka Etiği

21.yüzyılın başından itibaren teknolojik gelişmeler yalnızca araçsal değil, aynı zamanda ontolojik ve etik düzeyde insan yaşamını dönüştürmeye başlamıştır. Bu dönüşümün en çarpıcı örneklerinden biri olan yapay zekâ, felsefi düşüncenin merkezine yerleşmiş; insan, etik, karar alma ve sorumluluk gibi temel kavramları yeniden tartışmaya açmıştır. Yapay zekâ etiği, yalnızca teknik düzenlemelerle sınırlı bir alan değil; insan olmanın anlamı, özerklik, özgürlük ve toplumsal eşitlik gibi felsefi soruların yeniden formüle edildiği bir düşünce alanı hâline gelmiştir.

Yapay zekâ sistemlerinin karar alma süreçlerine katılması, önyargı üretmesi, mahremiyet ihlallerine yol açması ve toplumsal eşitsizlikleri yeniden üretmesi, etik sorgulamayı zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda, çağdaş felsefe yapay zekâyı yalnızca bir teknoloji değil; siyasal ve etik bir fail olarak ele almakta, onun toplumsal etkilerini normatif düzeyde değerlendirmeye yönelmektedir.

Luciano Floridi, yapay zekâ etiğini “bilgi etiği” çerçevesinde değerlendirirken; Judith Butler, öznellik ve kırılganlık üzerinden algoritmik kararların toplumsal etkilerini tartışır. Bernard Stiegler, teknolojiyi zaman ve hafıza ile ilişkilendirerek etik sorumluluğu yeniden tanımlar. Bu düşünürler, yapay zekâ etiğini yalnızca bir düzenleme alanı değil; felsefi bir meydan okuma olarak görürler.

Bu kavramlar, yapay zekâ etiğini yalnızca teknik bir düzenleme alanı değil; felsefi bir düşünce alanı olarak konumlandırır.

 

🧠 Luciano Floridi – Bilgi Etiği ve Yapay Zekâ

🔹 Temel Kavramlar

• Bilgi Etiği (Information Ethics) Etik, yalnızca insanlar arası ilişkilerde değil; bilgi sistemleri, algoritmalar ve dijital varlıklar arasında da geçerlidir.
• Onlife Manifestosu Dijital yaşamın fiziksel yaşamla iç içe geçtiği bir çağda, etik sorumluluklar da hibritleşir.
• Dördüncü Devrim Floridi’ye göre yapay zekâ, insanın kendini tanımlama biçimini kökten dönüştüren tarihsel bir kırılmadır (öncekiler: Kopernik, Darwin, Freud).

🔹 Yapay Zekâ Etiği Bağlamında Görüşleri

• Yapay zekâ sistemleri, yalnızca araç değil; normatif aktörlerdir: karar verir, sınıflandırır, yönlendirir.
• Etik sorumluluk, yalnızca bireylerin değil; sistem tasarımcılarının, veri mimarilerinin ve algoritmik yapıların da taşıdığı bir yükümlülüktür.
• Floridi, yapay zekâ etiğini “teknik düzenleme” değil; felsefi bir sorumluluk alanı olarak tanımlar.

Floridi’nin yaklaşımı, yapay zekâ etiğini yalnızca “ne yapmalı?” sorusuyla değil; “kim karar veriyor?”, “bilgi nasıl şekilleniyor?” ve “etik normlar teknik sistemlere nasıl gömülür?” gibi sorularla ele alır.

Bernard Stiegler.Yapay zekâ etiği bağlamında Stiegler’in yaklaşımı, teknolojiyi yalnızca araçsal değil, zaman, hafıza ve öznellikle iç içe geçmiş bir etik mesele olarak ele alır. Onun düşüncesi, yapay zekânın toplumsal etkilerini “bilişsel proleterleşme” ve “farmakolojik etik” kavramlarıyla tartışır.

🔹 Yapay Zekâ Etiği Bağlamında Görüşleri

• Yapay zekâ, bireyin düşünsel kapasitesini dışsallaştırır; bu dışsallaştırma, etik bir düzenleme gerektirir.
• Teknoloji, insanın hafızasını ve davranışlarını biçimlendirdiği için, yapay zekâ sistemleri etik fail olarak düşünülmelidir.
• Stiegler’e göre etik, yalnızca “doğru karar” değil; zaman içinde düşünsel özerkliği koruma pratiğidir.

Yapay zekâ, bireyleri “bilişsel işçiler” hâline getirerek düşünsel üretimi otomatikleştirir; bu süreç, etik olarak sorgulanmalıdır

Sonuç

Bernard Stiegler’in yapay zekâ etiği yaklaşımı, teknolojiyi yalnızca düzenlenmesi gereken bir araç değil; insan düşüncesinin zamanla ilişkisini dönüştüren bir etik mesele olarak ele alır. Yapay zekâ, bireyin düşünsel özerkliğini tehdit edebilir; bu nedenle etik, yalnızca normatif değil, ontolojik bir sorumluluk hâline gelir.

Judith Butler. Yapay zekâ etiği bağlamında Butler’ın yaklaşımı, doğrudan teknolojiye değil; teknolojinin toplumsal öznellik, kırılganlık ve eşitsizlik üretme biçimlerine odaklanır. Özellikle algoritmik karar alma süreçlerinin kimleri görünür kıldığı, kimleri dışladığı sorusu, Butler’ın etik düşüncesiyle güçlü biçimde örtüşür.

🔹 Yapay Zekâ Etiği Bağlamında Görüşleri

• Butler, yapay zekâyı doğrudan bir etik fail olarak değil; toplumsal normları yeniden üreten bir düzenleyici olarak ele alır.
• Algoritmalar, görünürlük rejimleri kurar: kimler veri olarak tanınır, kimler dışlanır? Bu, etik bir sorudur.
• Kırılgan gruplar (göçmenler, LGBTQ+ bireyler, engelliler), yapay zekâ sistemlerinde sıklıkla dışlanır veya yanlış temsil edilir.
• Etik, yalnızca “zarar vermeme” değil; tanınma, eşitlik ve görünürlük mücadelesidir.

Sonuç

Judith Butler’ın yapay zekâ etiği yaklaşımı, teknolojiyi yalnızca teknik bir araç değil; toplumsal normların ve eşitsizliklerin yeniden üretildiği bir alan olarak ele alır. Etik, algoritmaların kimleri tanıdığı, kimleri dışladığı sorusuyla başlar. Bu nedenle yapay zekâ etiği, kırılganlık ve tanınma mücadelesiyle iç içedir.

Shoshana Zuboff. Yapay zekâ etiği bağlamında Zuboff’un yaklaşımı, teknolojiyi bireylerin davranışlarını öngörmek ve yönlendirmek üzere kullanılan bir gözetim kapitalizmi biçimi olarak ele alır. Onun düşüncesi, etik soruları yalnızca bireysel mahremiyet düzeyinde değil; demokratik özerklik, yurttaşlık ve kolektif irade düzeyinde tartışır.

🔹 Yapay Zekâ Etiği Bağlamında Görüşleri

• Yapay zekâ, yalnızca teknik bir araç değil; davranışsal tahakkümün altyapısıdır.
• Etik sorun, bireysel mahremiyetin ötesindedir: toplumsal özerklik ve demokratik irade tehdit altındadır.
• Zuboff’a göre etik, yalnızca “veri koruma” değil; insan onurunun ve kolektif karar alma hakkının savunusudur.
• Yapay zekâ sistemleri, bireyleri “davranışsal nesne” hâline getirerek onları piyasa mantığına göre biçimlendirir.

✨ Sonuç

Shoshana Zuboff’un yapay zekâ etiği yaklaşımı, teknolojiyi yalnızca düzenlenmesi gereken bir alan değil; demokratik özerkliğin yeniden savunulması gereken bir mücadele alanı olarak ele alır. Yapay zekâ, bireyleri izleyen değil; onları yönlendiren bir güçtür. Bu nedenle etik, yalnızca bireysel değil; kolektif bir sorumluluktur.

📘 Türkçeye Çevrilmiş Temel Eserler

• Luciano Floridi – Bilgi Etiği ve Yapay Zekâ (çeviri çalışmaları çeşitli dergilerde yer almakta)

• Nick Bostrom – Süper Zekâ: Yapay Zekâ, Tehlikeler ve Stratejiler (çeviri: 2019, Alfa Yayınları)

• César Rendueles – Sosyofobi: Dijital Ütopya Çağında Siyasal Değişim → Teknoloji ve etik arasındaki ilişkiyi siyasal felsefe bağlamında tartışır.

• Yapay Zekâ Etiği: Temel İlkeler, Sorunlar ve Disiplinlerarası Yaklaşımlar	Dr. Öğr. Üyesi Sermin Asıl	2025
  Yapay Zekâ Etiği: Sınırlar ve Sorumluluklar	Kubilay Yucal	2024	İstanbul Sağlık ve Teknoloji Üniversitesi Yayını
  Yapay Zekâ Etiği Üzerine Kavramsal Bir İnceleme	Merve Kaynar	2023	Yüksek Lisans Tezi – İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi
  Yapay Zekâ ve Etik: Bilgi Çağında Ahlaki Sınırlar	Hasan Özalp	2024	Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi

• Ayşenur Sancakdar (2021) – Floridi’nin Enformasyon Felsefesi ve Büyük Veri, İstanbul Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi
• Yasin Söğüt & Nejatcan Şerbetçioğlu (2025) – Kodun Ahlakı: Yapay Zekâda Etik Faillik, Otorite ve Toplumsal Eylem