Martha Nussbaum

Martha Craven Nussbaum (d. 6 Mayıs 1947), çağdaş siyaset, etik ve hukuk felsefesinin en etkili figürlerinden biridir. Chicago Üniversitesi’nde hukuk, felsefe ve ilahiyat fakültelerinde ortak görevli profesör olarak çalışmaktadır. Harvard, Brown ve Wellesley gibi üniversitelerde ders vermiş; klasik filoloji alanında doktorasını Harvard’da tamamlamıştır.

Antik Yunan ve Roma felsefesi, Aristotelesçi etik, feminist siyaset, insan hakları, hayvan hakları ve duyguların siyasal rolü gibi alanlarda kapsamlı çalışmalar yürütmüştür. Özellikle “yetkinlik yaklaşımı” (capability approach) ile sosyal adaletin yalnızca kaynaklara değil, bireylerin yaşam olanaklarına erişimine dayanması gerektiğini savunmuştur.

Nussbaum’un düşüncesi, duyguların irrasyonel değil — bilişsel ve etik açıdan anlamlı yapılar olduğunu ileri sürerek, demokratik kültürün duygusal temellerini analiz eder. Political Emotions, Creating Capabilities, The Fragility of Goodness gibi eserleri, siyasal düşünceyi etik, edebiyat ve insanî kırılganlıkla buluşturur.

Kyoto Ödülü (2016) ve Berggruen Felsefe Ödülü (2018) gibi prestijli ödüllerle onurlandırılmıştır. Feminist etik, siyasal duygu kuramı ve evrensel insan hakları alanlarında küresel düzeyde etkili bir düşünürdür.

Ana Görüşleri

Nussbaum'un felsefesi, antik düşünür Aristoteles'ten ilham alarak, insan onuru ve insanların gerçekte neler yapabildiği ve olabildiği üzerine odaklanır.

1. Yetenek Yaklaşımı (The Capabilities Approach)

Ekonomist Amartya Sen ile birlikte geliştirdiği ancak daha sonra felsefi temellerini kendisinin belirlediği bu yaklaşım, Nussbaum'un en önemli katkısıdır.

• Temel Soru: Bir ülkenin gelişmişliği GSYİH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) gibi ekonomik göstergelerle değil, o ülkedeki her bir bireyin ne yapabildiği ve olabildiği (gerçek özgürlükleri ve fırsatları) ile ölçülmelidir.

• Amaç: İnsani gelişmeyi, insanların işlevlerini (oldukları şeyler) değil, yeteneklerini (olabilme özgürlükleri/fırsatları) temel alarak değerlendirir. Örneğin, bir kadın oruç tutmayı seçebilir, ama temel yeteneği olan "yeterli beslenme" fırsatına sahip olmalıdır.

• Merkezi Yetenekler Listesi: Nussbaum, her hükümetin, vatandaşlarının onurlu bir insan yaşamı sürmesi için sağlaması gereken, evrensel ve mutlak bir On Merkezi İnsani Yetenek listesi sunar (Örn: Yaşam, Bedensel Sağlık, Bedensel Bütünlük, Duyular, İmgelem ve Düşünce, Duygular, Pratik Akıl, Bağlılık, Diğer Türler, Oyun, Çevre Üzerinde Kontrol).

2. Duygular Felsefesi

Nussbaum, duyguların sadece irrasyonel tepkiler olmadığını savunur ve duyguları bilişsel değerlendirmeler olarak tanımlayan bir "neo-Stoacı" görüşü savunur.

• Temel Fikir: Duygular, dış dünyadaki (kontrolümüz dışındaki) nesne ve kişilere atfettiğimiz değer yargılarıdır. Bir şeye veya birine değer atfettiğimiz için sevinç, öfke veya keder hissederiz.

• Önemli Çalışma: Upheavals of Thought: The Intelligence of Emotions (Düşünce Sarsıntıları: Duyguların Zekası) adlı eserinde, duyguların kamu politikaları, hukuk ve adalet sistemi üzerindeki rolünü inceler.

3. Felsefe ve Edebiyat İlişkisi

• Nussbaum, felsefenin ve edebiyatın (özellikle romanların ve trajedilerin), ahlaki ve siyasi soruları anlamamızda hayati bir rol oynadığını savunur.

• Edebiyatın, bizi başkalarının karmaşık ve benzersiz yaşamlarını anlamaya zorladığını ve bu yolla empatiyi (şefkat) geliştirdiğini, bunun da iyi bir kamu politikası ve adil bir toplum için temel olduğunu belirtir.

 Yapıtları

• The Fragility of Goodness: Luck and Ethics in Greek Tragedy and Philosophy         1986               İyiliğin Kırılganlığı: Yunan Tragedya ve Felsefesinde Şans ve Etik
• Love's Knowledge: Essays on Philosophy and Literature  1990      Aşkın Bilgisi: Felsefe ve Edebiyat Üzerine Denemeler
• Poetic Justice: The Literary Imagination and Public Life   1995      Şiirsel Adalet: Edebi İmgelem ve Kamusal Yaşam
• Cultivating Humanity: A Classical Defense of Reform in Liberal Education               1997               İnsanlığı Geliştirmek: Liberal Eğitimin Klasik Savunusu
• Women and Human Development: The Capabilities Approach     2000      Kadınlar ve İnsani Gelişme: Yetenek Yaklaşımı
• Upheavals of Thought: The Intelligence of Emotions        2001      Düşünce Sarsıntıları: Duyguların Zekâsı
• Hiding from Humanity: Disgust, Shame, and the Law      2004      İnsanlıktan Saklanmak: Tiksinti, Utanç ve Hukuk
• Frontiers of Justice: Disability, Nationality, Species Membership  2006      Adaletin Sınırları: Engellilik, Milliyet ve Tür Üyeliği
• Not for Profit: Why Democracy Needs the Humanities    2010      Kâr Peşinde Koşmayanlar: Demokrasi Neden Beşerî Bilimlere İhtiyaç Duyar?
• Creating Capabilities: The Human Development Approach            2011      Yetenekler Yaratmak: İnsani Gelişmişlik Yaklaşımı
• The New Religious Intolerance: Overcoming the Politics of Fear in an Anxious Age               2012      Yeni Dinsel Hoşgörüsüzlük: Kaygılı Bir Çağda Korku Siyasetinin Üstesinden Gelmek
• Political Emotions: Why Love Matters for Justice              2013      Siyasal Duygular: Adalet İçin Sevginin Önemi
• Anger and Forgiveness: Resentment, Generosity, and Justice       2016      Öfke ve Bağışlama: Kırgınlık, Cömertlik ve Adalet
• The Monarchy of Fear: A Philosopher Looks at Our Political Crisis             2018               Korkunun Hükümranlığı: Bir Filozof Siyasi Krizimize Bakıyor

          Citadels of Pride: Sexual Abuse, Accountability, and Reconciliation            2022

📘 Martha C. Nussbaum – Türkçe Kaynakça

📗 Çeviri Kitaplar

Her Şey Çıkar İçin mi? Demokrasi İnsanlığa Neden İhtiyaç Duyuyor? (Çev. İrem Sağlamer, Sander Yayınları, 2022)

Yeni Dinsel Tahammülsüzlük: Kaygılı Bir Çağda Korku Siyasetinin Üstesinden Gelmek (Çev. Barış Engin Aksoy, Phoenix Yayınları, 2019)

Yapabilirlikler Yaratmak: İnsani Gelişmişlik Yaklaşımı (Çev. Selda Somuncuoğlu, İletişim Yayınları, 2018)

📘 Akademik Makaleler ve Değerlendirme Yazıları

• Kömürcüoğlu, Ş. (2023). Martha C. Nussbaum, Her Şey Çıkar İçin mi? Demokrasi İnsanlığa Neden İhtiyaç Duyuyor? İnsan ve Toplum, 13(3), 228–232. Makale bağlantısı ve değerlendirme metni → Kitabın siyasal felsefe bağlamında değerlendirmesi; yurttaşlık, eğitim ve demokrasi üzerine.
• Gür, A. (2021). Martha Nussbaum’un Siyasal Duygular Kuramı Üzerine Bir İnceleme. Koç Üniversitesi Yayınları Çeviri Giriş Yazısı. → Siyasal duyguların bilişsel yapısı ve demokratik kültürdeki işlevi üzerine yorumlar.