Levi Bryant

Biyografi

Paul Reginald Bryant adıyla doğan ve daha çok Levi R. Bryant olarak tanınan Amerikalı filozoftur. Dallas'taki Collin College'da felsefe profesörüdür. Felsefeye olan ilgisi genç yaşlarda başlamış ve özellikle psikanaliz ve postyapısalcılık gibi alanlarda önemli çalışmalar yapmıştır. En çok bilinen ve katkıda bulunduğu alan ise Spekülatif Realizm akımı ve onun alt kolu olan Nesne Yönelimli Ontoloji (NYO)'dir.

Temel Düşünceleri: Nesne Yönelimli Ontoloji (NYO)

Levi Bryant'ın felsefesinin kalbi, Nesne Yönelimli Ontoloji (Object-Oriented Ontology - OOO) adı verilen yaklaşımdır. Bu yaklaşım, evrendeki her şeyin bir "nesne" olduğunu ve insan merkezli bir bakış açısının ötesine geçilmesi gerektiğini savunur.

  • Eşit Varoluş: Bryant'a göre, bir kaya, bir fikir, bir cep telefonu, bir gezegen veya bir insan, varoluşsal olarak aynı seviyededir. Hiçbiri diğerinden daha "gerçek" veya daha önemli değildir. Bu, insanı ve onun bilincini evrenin merkezinden uzaklaştıran bir yaklaşımdır.
  • Nesneler Arası İlişkiler: Bir nesne, diğer nesnelerle ilişkisi içinde var olur. Ancak Bryant, nesnelerin kendilerinin bu ilişkilerin içine tamamen sığdırılamayacağını savunur. Her nesnenin, ilişkilerinden bağımsız, kendine özgü bir "iç dünyası" veya potansiyeli vardır. Bu "içe çekilme" (withdrawal) kavramı, onun felsefesinin temel taşlarındandır.
  • Ontikoloji: Bryant, kendi felsefi yaklaşımını tanımlamak için ontikoloji terimini kullanır. Bu, felsefenin insanı merkeze almaktan vazgeçerek, doğrudan varlıkları ve onların kendi içlerindeki gerçekliği incelemesi gerektiğini savunan bir yaklaşımdır.

Başlıca Yapıtları

Levi Bryant'ın düşünceleri, yayımladığı kitaplar ve yazdığı blog yazılarıyla geniş kitlelere ulaşmıştır.

  • The Democracy of Objects (2011): Nesne Yönelimli Ontoloji'nin temel ilkelerini açıkladığı ve bu felsefenin neden gerekli olduğunu savunduğu en önemli kitabıdır. Bu eserde, tüm nesnelerin eşit varoluşa sahip olduğu fikrini detaylıca işler.
  • Onto-Cartography: An Ontology of Machines and Media (2014): Bu kitabında ise, nesne yönelimli ontolojiyi "makine" ve "medya" gibi kavramlarla birleştirerek, toplumsal ve kültürel yapıların nasıl karmaşık nesne ağlarından oluştuğunu inceler.
  •  

Bryant, kitapta gerçekliğin doğasını "makinelerin ontolojisi" üzerinden haritalamayı öneriyor.

Temel kavramlar: Onto-Kartografi Nedir? Varlıkları (makineleri) sabit, katı yapılar olarak değil, sürekli etkileşimde olan dinamik sistemler olarak görüyor. Bu haritalama, makinelerin birbirleriyle "yapısal olarak nasıl bağlandığını" (structural couplings) ve bu bağların hareket, eylem ve oluşu nasıl şekillendirdiğini araştırıyor. 

Örneğin, bir makine (nesne) başka bir makineyi "medya" olarak kullanarak onun gücünü ve etkisini değiştiriyor – tıpkı bir haritada yolların birbirini nasıl etkilediği gibi.

Doğa ve Kültür İlişkisi: Kitap, kültürü doğadan ayrı bir şey olarak görmeyi reddediyor. Aksine, her şey pan-ekolojik bir teoriyle açıklanıyor: Varlıklar, birbirlerini medya olarak kullanarak yeni dünyalar yaratıyor.

Siyasi Boyut: Onto-kartografi, aynı zamanda politik bir araç: Makinelerin (insan ve insan-olmayan varlıkların) ajansını (etki gücünü) nasıl yapılandırdığını haritalayarak, güç ilişkilerini ve ekolojileri anlamayı hedefliyor.

Onto-kartografi, anılan geliştirdiği bir ontolojik (varlıkbilimsel) yöntem ve teoridir. Bu kavram, gerçekliğin yapısını –özellikle varlıkların (makinelerin) birbirleriyle etkileşimlerini– haritalamak amacıyla tasarlanmıştır. Geleneksel felsefede varlıkları statik nesneler olarak gören yaklaşımlara karşı, Bryant ontolojiyi dinamik bir "kartografi" (haritacılık) pratiği olarak yeniden tanımlar.

Einstein'ın genel görelilik kuramından esinlenerek, yerçekimini "güç" değil, kütlelerin uzay-zamanı büktüğü bir eğrilik olarak ele alır ve bunu felsefeye uyarlar: Varlıklar, uzay-zamanı nötr bir kap değil, kendi etkileşimleriyle yaratan "yerçekimi alanları" üretir. Bu haritalama, makinelerin (varlıkların) birbirlerini nasıl "medya" olarak kullanarak ajanslarını (etki güçlerini) yapılandırdığını inceler; kültürü doğadan ayırmaz, her şeyi pan-ekolojik bir ağda birleştirir. Onto-kartografi, nesne yönelimli ontoloji (OOO) geleneğinin bir uzantısıdır ve Graham Harman, Manuel DeLanda gibi düşünürlerin çalışmalarına bağlanır. Temel amacı, dünyanın heterojen (çeşitli) uzay-zaman larını –tekil değil, çoğul ve "yığınlı" (lumpy) yapıları– ampirik olarak haritalamaktır. Bryant'a göre, bu yöntem materyalizmi dönüştürür: Kültür, doğanın bir ürünüdür ve insan-ötesi (nonhuman) unsurlar (teknolojiler, altyapılar, işaretler) toplumsal ilişkileri belirler. Ana KavramlarOnto-kartografiyi anlamak için kitabın çekirdek kavramlarını detaylandıralım. Bunlar, makinelerin dinamik etkileşimlerini açıklamak için geliştirilmiştir:

  1. Makineler (Machines):
    Bryant, varlıkları "makine" olarak yeniden tanımlar – bunlar statik nesneler değil, sürekli akışlar (madde veya enerji) üzerinden işleyen dinamik süreçlerdir. Bir makine, içinden geçen akımları yeniden işleyerek çıktı üretir; entropiye (düzensizliğe) karşı direnir ve heterojendir (içinde daha küçük makineler barındırır). Makineler, "sanal öz-varlık" (virtual proper being – geniş potansiyeller) ile "lokal tezahür" (local manifestation – belirli zamanda-yerdeki nitelikler) arasında bölünmüştür. Örneğin, bir şehir bir makinedir: Yollar, binalar ve insanlar gibi alt-makineler, onun "olma"sını sürdürür. Bryant, makinelerin "öğrenme, büyüme ve gelişme kapasitesine" sahip olduğunu vurgular; geleneksel "sabit makine" imgesini reddeder.
    Anahtar alıntı: "Bir makine, madde veya enerji akışlarının geçtiği, bu akımları işleyerek yeniden işlenen ve bir tür çıktı üreten bir varlıktır."
  2. Medya (Media):
    Medya, makinelerin birbirine uzanmasını sağlayan uzantılardır – McLuhan'ın "medya mesajdır" fikrinden esinlenerek, Bryant medyayı "maddi bir yerçekimi egzersizi" olarak görür. Medya, işaretlerin (signs) fiziksel taşıyıcılarıdır (örneğin, gazete kağıdı, radyo dalgaları); bunlar, anlamı coğrafi olarak dağıtır ve ilişkileri şekillendirir. Onto-kartografide medya, insan-merkezli değil, materyal bir unsurdur: Bir yol, arabaların hareketini "medya" olarak aracılar; bir işaret, hava veya kağıt gibi araçlar olmadan yayılmaz. Bu, kültürel anlamların altyapılara (power lines, roads) bağlı olduğunu gösterir – örneğin, SimCity gibi oyunlar üzerinden Bryant, sosyal ilişkilerin bu ekolojilere nasıl bağımlı olduğunu fark eder.
    Anahtar alıntı: "Medya, saf maddiliğiyle mesajdır."
  3. Yapısal Bağlantılar (Structural Couplings):
    Makineler, birbirlerini doğrudan etkilemek için "yapısal bağlantı" kurar – Lucretius'un "hiçbir şey hiçbir şeyden doğmaz" ilkesine dayanır. Bu, nedensellik için maddi bir aracı (medium) gerektirir: Işık hızı gibi fiziksel sınırlar, etkileşimleri kısıtlar. Bağlantılar, girdiler/çıktılar üzerinden akışlar yaratır; makineler birbirini değiştirir (örneğin, bir hinge kapıyı, kapı odayı etkiler). Onto-kartografi, bu bağlantıları haritalar: İnsan-ötesi unsurlar (nonhumans) de dahil, baskıcı ilişkileri deşifre eder. Bryant, bunu Latour'un actor-network theory'sine bağlar ama daha ontolojik kılar.
    Anahtar alıntı: "Bir varlığın diğerini etkilemesi için, aralarında doğrudan bir etkileşim olmalıdır; ilişkili olmalarını sağlayan bir ortam gereklidir."
  4. Yerçekimi Yolları (Gravitational Paths):
    Varlıklar ve işaretler, "yerçekimi alanları" üretir – bunlar, uzay-zamanda eğrilikler yaratarak hareket ve oluşu hem kısıtlar hem de olanaklar. Bir "durum" (situation) veya "dünya" (world), bu yolların kesiştiği alandır: Örneğin, 15. yüzyıl Köln'ünde gıda tedariki ve ulaşım yolları, nüfusu sınırlayan yerçekimi yolları oluşturur. Bu yollar, "çekim rejimleri" (regimes of attraction) olarak adlandırılır; makinelerin tezahürlerini çeker ve şekillendirir. Onto-kartografi, bu yolları spatio-temporal vektörler olarak haritalar – homojen bir uzay-zamanı reddeder, çoğul "dünyalar ekolojisi"ni vurgular.
    Anahtar alıntı: "Şeylerin ve işaretlerin yerçekimi, varlıkların hareket ve oluş olanaklarını hem sağlayan hem kısıtlayan spatio-temporal yollar üretir."

Amaç ve Uygulama: Haritalama, Politika ve TerraformationOnto-kartografinin amacı, empirik bir yöntemle gerçekliği haritalamaktır: Kartografik (alanları betimleme), genetik (oluş süreçleri), vektörel (hareket yolları) ve modal (olanaklar) haritalar üretir. Bu, disiplinlerarasıdır – bilim, tarih, semiyotik gerektirir. Politik boyutu güçlüdür: Güç ilişkilerini (örneğin, altyapıların baskı üretmesini) açığa çıkarır ve "terrarizm" pratiğini önerir:

  • Kartografi: Alanları haritala.
  • Deconstruction: Baskıcı bağlantıları kes (politik eleştiri).
  • Terraformation: Yeni ekolojiler yarat (alternatif dünyalar, heterotopiler).

Bryant, bunu materyalist bir araç olarak savunur: Antropomerkezciliği eleştirir, nonhuman ajansları (örneğin, hız tümsekleri) tanır. Kitap, kültürü "doğanın bir ürünü" olarak konumlandırır; ekolojileri dönüştürerek toplumsal değişimi hedefler.Neden Önemli?Onto-kartografi, geleneksel ontolojiyi pratik bir araca dönüştürür – örneğin, iklim krizi veya dijital medya gibi güncel sorunlarda nonhuman unsurların rolünü aydınlatır. Eleştirmenler, yaklaşımı "yenilikçi ama karmaşık" bulur; temporal (zamanlı) bir boyut ekleyerek materyalizmi zenginleştirir.

  • The Speculative Turn (2011): Spekülatif realizm akımının manifestosu niteliğindeki bu derleme eserin editörlüğünü yapmıştır. Kitapta, spekülatif realizmin temelini oluşturan farklı filozofların makaleleri yer almaktadır.

Levi Bryant, felsefenin yalnızca insan ve dil üzerine değil, aynı zamanda fiziksel dünya, teknoloji ve ekoloji üzerine de odaklanması gerektiğini savunan modern bir düşünür olarak öne çıkmaktadır.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder

Kaydol: Yorumlar (Atom)