Judith Butler

Judith Butler (1956– )

Amerikalı filozof ve toplumsal cinsiyet kuramcısı. Post-yapısalcılık, feminist felsefe ve queer teori alanlarındaki çalışmalarıyla 21. yüzyıl felsefesinin en etkili düşünürlerinden biri olarak kabul edilir.

Temel Felsefi Konumlar

• Toplumsal Cinsiyetin (Gender) Performansifliği: Butler'ın en temel ve en çok tartışılan fikri, toplumsal cinsiyetin doğuştan gelen bir özellik değil, tekrarlanan eylemler ve pratikler yoluyla inşa edilen bir "performans" olduğudur. Kişinin toplumsal cinsiyetini "ifade etmesi" değil, tam tersine, bu tekrarlanan eylemler aracılığıyla o toplumsal cinsiyetin var olduğunu ileri sürer.
• Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet (Sex) Ayrımı: Butler, toplumsal cinsiyetin (gender) biyolojik cinsiyetten (sex) bağımsız olarak, sosyal ve kültürel normlar tarafından üretildiğini savunur. Biyolojik cinsiyetin bile toplumsal bir kurgu olduğunu, dilin ve söylemin etkisiyle anlam kazandığını öne sürer.
• Normalizasyon ve Heteronormativite: Toplumsal normların, özellikle heteronormativitenin (karşıt cinsiyetli ilişkilerin tek normal kabul edilmesi), bireylerin nasıl davranması, neye benzemesi ve ne hissetmesi gerektiğini belirlediğini gösterir. Bu normların dışında kalan kimliklerin "anormal" olarak damgalanmasına yol açtığını vurgular.

21. Yüzyıl Felsefesine Katkıları

Butler'ın çalışmaları, kimlik, cinsellik ve iktidar ilişkileri üzerine yeni düşünme biçimlerinin kapısını açmıştır. Queer teori ve trans-feminist felsefenin gelişimine temel oluşturan bu fikirler, sadece akademi dünyasını değil, aynı zamanda LGBT+ hak hareketlerini ve toplumsal kimlik politikaları tartışmalarını da derinden etkilemiştir.

Başlıca Eserleri

• Cinsiyet Belası: Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi (Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity, 1990): Butler'ın en ünlü ve en etkili eseridir. Bu kitapta, toplumsal cinsiyetin performansif yapısını ve bu yapının nasıl altüst edilebileceğini tartışır.
• Bedenlerin Önemi: Cinsiyetin Söylemsel Sınırları Üzerine (Bodies That Matter: On the Discursive Limits of "Sex", 1993): Bu eserde, "cinsiyet" kavramının bile dilsel ve kültürel bir yapı olduğunu savunarak, "doğal" bedenin nasıl kültürel olarak şekillendiğini inceler.

Dönem	Temel Eserler (Türkçe)	Merkez Kavramlar	Odak Noktası	Eleştiriler
Erken Dönem (1990’lar – 2000’ler başı)	Cinsiyet Belası (1990, trc. 2014), Bela Bedenler (1993, trc. 2011), Çatışan Feminizmler (2000, trc. 2008)	Toplumsal cinsiyetin performatifliği, söylem, özne, kimlik	Feminist teori, queer teori, kimlik siyaseti eleştirisi; cinsiyetin doğallaştırılmasına karşı çıkış	Fazla dilsel/söylemsel olduğu, maddi koşulları ihmal ettiği; kimlik siyasetini zayıflattığı
Yeni Dönem (2020’ler)	Şiddetsizliğin Gücü (2020, trc. 2022), Ne Menem Bir Dünya Bu? (2022, trc. 2024), Kim Korkar Toplumsal Cinsiyetten? (2024, trc. 2025)	Kırılganlık, karşılıklı bağımlılık, şiddetsizlik, toplumsal cinsiyet karşıtı siyaset	Küresel krizler (pandemi, otoriterlik, toplumsal cinsiyet karşıtı hareketler), etik ve siyaset	Fazla normatif/ütopyacı bulunduğu; somut politik stratejilerde belirsizlik