Iris Marion Young

Biyografi

• Doğum: 2 Ocak 1949, New York, ABD
• Ölüm: 1 Ağustos 2006, Chicago, ABD
• Eğitim:
• Lisans: Queens College, City University of New York
• Doktora: Pennsylvania State University (Felsefe)
• Akademik Kariyer:
• University of Pittsburgh – Felsefe Bölümü
• University of Chicago – Siyaset Bilimi ve Kamu Politikası Profesörü
• Chicago’daki Harris School of Public Policy’de öğretim üyeliği
• Alanları: Siyaset felsefesi, feminist teori, etik, sosyal ve politik teori

🧠 Temel Düşünceleri

Young, adalet kavramını klasik “dağıtım” merkezli anlayıştan çıkarıp, ilişkisel ve yapısal boyutları öne çıkarır. Öne çıkan kavram ve yaklaşımları:

1. Yapısal Adaletsizlik
• Adaletsizlik, bireylerin kötü niyetinden değil; toplumsal, ekonomik ve politik yapıların sistematik işleyişinden doğar.
• Bu yapılar, belirli grupları sürekli dezavantajlı konumda tutar.
2. Beş Baskı Biçimi
• Sömürü
• Marjinalleşme
• Güçsüzleştirme
• Kültürel Hegemonya
• Şiddet Bu beş kategori, yapısal adaletsizliğin somut tezahürleridir.

 Young ve Fraser Arasındaki Fark

Young'ın beş yüzlü baskı modeli, Nancy Fraser'ın ikili (Yeniden Dağıtım/Tanınma) çerçevesinden daha kapsamlıdır:

• Young'ın Eleştirisi: Young, sömürü ve kültürel emperyalizm (tanınma) gibi kavramları kabul etmekle birlikte, marjinalleşme, güçsüzlük ve şiddet gibi adaletsizlikleri bu iki temel başlığa indirgemenin yetersiz olduğunu savunur. Örneğin, marjinalleşme, hem ekonomik (yeniden dağıtım) hem de kültürel (tanınma) faktörlerin karmaşık bir sonucudur ve tek bir başlık altında ele alınamaz.

1. Sosyal Bağlantı Modeli (Social Connection Model)
• Adaletsizlikten sorumluluk, yalnızca doğrudan fail olanlara değil, bu yapıları sürdüren tüm toplumsal aktörlere aittir.
• Sorumluluk kolektiftir ve çözüm de kolektif eylem gerektirir.
2. Farklılıkların Tanınması
• Eşitlik, herkesi “aynı” kabul etmek değil; farklı kimlik, deneyim ve ihtiyaçların tanınmasıyla mümkündür.
3. Katılımcı Demokrasi
• Karar alma süreçlerine doğrudan etkilenen grupların aktif katılımı sağlanmalı; temsil mekanizmaları kapsayıcı olmalıdır.

📚 Başlıca Yapıtları

• Justice and the Politics of Difference (1990) → Adaletin yalnızca dağıtım değil, aynı zamanda tanınma ve katılım boyutlarını ele alır.
• Inclusion and Democracy (2000) → Kapsayıcı demokrasi anlayışını geliştirir; farklılıkların demokratik süreçlerde nasıl temsil edileceğini tartışır.
• Responsibility for Justice (2011, ölümünden sonra yayımlandı) → Sosyal bağlantı modeli çerçevesinde yapısal adaletsizliklere karşı sorumluluk teorisini sistemleştirir.
• Throwing Like a Girl and Other Essays in Feminist Philosophy and Social Theory (1990) → Feminist teori, beden politikaları ve toplumsal cinsiyet üzerine denemeler.
• On Female Body Experience (2005) → Kadın bedeni deneyimlerinin toplumsal ve kültürel bağlamını inceler.

🔍 Özet

Iris Marion Young, 20. ve 21. yüzyıl siyaset felsefesinde adalet kavramını yeniden tanımlayan en önemli isimlerden biridir. Onun yaklaşımı, adaleti yalnızca “ne kadar paylaşıldığı” üzerinden değil, kimin nasıl dahil olduğu, hangi güç ilişkilerinin işlediği ve hangi farklılıkların tanındığı üzerinden değerlendirir. Feminist teori, demokratik teori ve sosyal adalet tartışmalarında kalıcı bir etki bırakmıştır.