Byung-Chul Han

Byung-Chul Han, 1959 yılında Seul, Güney Kore'de doğdu. İlk eğitimi felsefe üzerine değil, teknoloji üzerineydi. Kore Üniversitesi'nde metalurji okudu. Bu mühendislik geçmişinin, onun felsefesine, özellikle de modern toplumun işleyişine dair analizlerine, analitik ve sistemli bir bakış açısı kattığı söylenebilir.

Ancak Han'ın düşünce dünyası onu farklı bir yola yöneltti. 1980'lerin başında Almanya'ya göç etti ve burada felsefe, Alman edebiyatı ve Katolik teolojisi okudu. Bu radikal geçişin en ilginç yanlarından biri, ailesinin felsefe okumasına sıcak bakmamasıydı. O yüzden, onlara Almanya'da bilimsel çalışmalarına devam edeceğini söyleyerek yola çıktı.

Byung-Chul Han, günümüz toplumunun karmaşık ve çelişkili dinamiklerini eleştirel bir gözle inceleyen Güney Koreli felsefecilerden biridir. Çalışmalarında neoliberalizmin, dijitalleşmenin ve başarı odaklı kültürün insan psikolojisi ve toplumsal ilişkiler üzerindeki etkilerine odaklanır.

 

Felsefi Görüşleri

Han'ın felsefesinin merkezinde modern toplumda bireyin yaşadığı tükenmişlik, yabancılaşma ve psikolojik baskılar yer alır. En çok bilinen kavramları şunlardır:

• "Yorgunluk Toplumu" ve "Başarı Toplumu": Han'a göre, modern toplum bir "disiplin toplumu"ndan (yasakların ve kuralların egemen olduğu bir toplum) "başarı toplumuna" (bireylerin sürekli olarak kendilerini geliştirmeye ve başarılı olmaya zorlandığı bir toplum) dönüşmüştür. Bu durum, bireylerin kendi kendilerini sömürdüğü ve sonuç olarak tükenmişlik sendromu (burnout) yaşadığı bir yorgunluk toplumuna yol açar. Artık dışarıdan gelen bir baskı yerine, birey kendi kendisine "yapabilirsin" diyerek sürekli bir performans ve üretkenlik baskısı altında kalır.
• "Şeffaflık Toplumu": Han, şeffaflık idealinin totaliter bir biçim aldığını öne sürer. Şeffaflık, her şeyin görünür, ölçülebilir ve denetlenebilir olmasını talep eder. Ancak bu durum, mahremiyetin, gizliliğin ve düşünmenin olumsuz bir şey olarak görülmesine yol açar. Han'a göre düşünmek, dönüşmek ve derinleşmek için gerekli olan "boşluğa" şeffaflık toplumu tahammül edemez.
• "Psikopolitika": Bu kavram, neoliberalizmin sadece ekonomiyi değil, aynı zamanda insan ruhunu da yönetme biçimini açıklar. Dijitalleşme ve sosyal medya aracılığıyla insanlar gönüllü olarak kendilerini ifşa eder, veriler üretir ve bu veriler üzerinden kontrol edilebilir hale gelirler. Bu yeni iktidar tekniği, eski disiplin toplumunun dışsal baskılarından daha sinsi ve içselleştirilmiş bir baskı kurar.
• "Ötekinin Kaybı": Han, dijitalleşmenin ve aynılaşmanın "ötekini" ortadan kaldırdığını savunur. Sosyal medya platformlarında herkes benzer fikirler ve benzer beğenilerle bir araya gelir. Bu durum, gerçek bir karşılaşma ve diyalog yerine, yalnızca aynıların dijital gürültüsünü üretir. Ötekinin farklılığı ve olumsuzluğu ortadan kalktığında, anlamlı bir ilişki ve düşünce üretimi de zorlaşır.
• Eros'un Istırabı: Han'a göre, günümüzün performans odaklı ve narsistik kültürü, "Eros'u" yani aşkın kendinden geçme ve ötekine yönelme gücünü yaralar. Aşk, artık bir performans objesi haline gelmiş ve sürekli bir arzu nesnesine dönüştürülmüştür.

---

Başlıca Yapıtları

Byung-Chul Han'ın Türkiye'de yayınlanmış ve geniş yankı uyandırmış bazı önemli kitapları şunlardır:

• Yorgunluk Toplumu (2010): Han'ın en bilinen eserlerinden biridir. Disiplin toplumundan başarı toplumuna geçişi ve bu geçişin getirdiği tükenmişlik, depresyon ve dikkat eksikliği sendromlarını felsefi bir dille inceler.
• Şeffaflık Toplumu (2012): Şeffaflık kavramını eleştirel bir mercekten geçirir. Şeffaflığın bir özgürlük biçimi gibi sunulmasının aslında nasıl yeni bir totaliterlik biçimi olduğunu ortaya koyar.
• Psikopolitika (2014): Neoliberalizmin, dijital teknolojiler aracılığıyla bireylerin ruhunu ve davranışlarını nasıl manipüle ettiğini anlatır. "Akıllı telefon bir günah çıkarma sandalyesidir" gibi çarpıcı tespitlerle, yeni iktidar tekniklerini gözler önüne serer.
• Eros'un Istırabı (2012): Aşk ve arzunun günümüz toplumundaki durumunu inceler. Neoliberal performans toplumunda aşkın nasıl metalaştığını ve anlamını yitirdiğini tartışır.
• Zamanın Kokusu (2018): Zaman algımızın nasıl değiştiğini ele alır. Hız odaklı, parçalı ve lineer zamanın aksine, tütsülü saat metaforuyla "bulunma sanatı" üzerine felsefi bir deneme sunar.

Byung-Chul Han, bu eserleriyle modern toplumun görünürde özgürlükçü, ama aslında baskıcı ve psikolojik olarak yorucu yapısını sorgulayan önemli bir çağdaş düşünür olarak öne çıkmaktadır.

 

Psikopolitika

Byung-Chul Han'ın "Psikopolitika" kavramı, günümüzdeki iktidar ve kontrol biçimlerini anlamak için anahtar bir terimdir. Bu kavram, neoliberalizmin sadece ekonomik bir sistem olmadığını, aynı zamanda insan ruhunu ve davranışlarını da yönetmeye çalışan bir yeni iktidar tekniği olduğunu iddia eder.

Psikopolitika, klasik iktidar biçimlerinden farklıdır. Geleneksel olarak, iktidar dışsal bir zorlama aracıydı (örneğin, yasaklar, cezalar, sansür). Byung-Chul Han'a göre ise psikopolitika, bireylerin kendi kendilerini kontrol etmesini sağlayan, daha sinsi ve içselleştirilmiş bir mekanizma sunar.

İşte Psikopolitika'nın temel özelliklerini açıklayan bazı ana fikirler:

1. Dışsal Baskıdan İçsel Sömürüye Geçiş

Klasik disiplin toplumu, "yasaklamalarla" (yapma, etme) işliyordu. Neoliberal başarı toplumu ise "yapabilme" (kendini geliştir, üret, başar) üzerine kurulu. Psikopolitika, bu "yapabilme" baskısını kullanarak bireyi kendi kendisinin efendisi ve aynı zamanda sömüreni haline getirir. Birey, sürekli olarak daha üretken, daha verimli ve daha başarılı olmak için kendini zorlar ve bu süreçte tükenir. Bu, dışarıdan gelen bir baskı değil, bireyin kendi içinde yarattığı bir baskıdır.

2. Veri ve Dijitalleşme Yoluyla İktidar

Han'a göre, psikopolitika dijital teknolojiler ve veri akışı sayesinde işler. Sosyal medya platformları, arama motorları ve akıllı cihazlar aracılığıyla insanlar gönüllü olarak kendi hayatları, düşünceleri, beğenileri ve arzuları hakkında "veriler" üretirler. Bu veriler, şirketler ve iktidar odakları tarafından toplanır, analiz edilir ve bireylerin davranışlarını tahmin etmek, yönlendirmek ve manipüle etmek için kullanılır.

• Örnek: Bir sosyal medya platformunda bir ürünle ilgili yaptığınız "beğeni" veya yorum, aslında bir "veri" parçasıdır. Bu veriler, size özel reklamların gösterilmesini sağlar ve tüketim alışkanlıklarınızı şekillendirir. Bu süreç, sadece bir pazarlama stratejisi gibi görünse de, Han'a göre bu, bireyi denetlemek ve yönetmek için kullanılan bir psikopolitik araçtır.

3. Özgürlük İllüzyonu

Psikopolitika, kendini bir "özgürlük" ve "bireysellik" rejimi olarak sunar. İnsanlar, sosyal medyada kendilerini ifade etmenin, kişisel markalarını inşa etmenin özgürleştirici bir eylem olduğunu düşünürler. Ancak Han'a göre bu, büyük bir yanılsamadır. Birey ne kadar çok kendini ifade ederse, o kadar çok veri üretir ve o kadar çok denetlenebilir hale gelir. Özgürlük yanılsaması içinde, aslında farkında olmadan kendini iktidarın hizmetine sunmuş olur.

4. Şeffaflığın Tehlikesi

Psikopolitika, şeffaflık idealiyle beslenir. Her şeyin görünür, ölçülebilir ve denetlenebilir olması istenir. Bu durum, bireylerin her adımının takip edildiği ve bir nevi "dijital hapishanede" yaşadığı bir ortam yaratır. Bu sürekli izlenme ve denetlenme hissi, yaratıcılığı, derin düşünmeyi ve risk almayı engeller çünkü insanlar sürekli olarak başkalarının gözü önünde olduğunu hisseder.

Kısacası, Byung-Chul Han'ın Psikopolitika kavramı, neoliberalizmin sadece ekonomiyi değil, aynı zamanda ruh halini, duyguları ve düşünceleri de kontrol eden yeni bir iktidar biçimini anlattığı bir felsefi eleştiridir. Bu yeni iktidar, dışsal bir zorlama yerine, bireyin kendi kendisini verim ve başarı adına sömürmesini teşvik eder.

Yorgunluk Toplumu

Elbette! Byung-Chul Han’ın Yorgunluk Toplumu (Müdigkeitsgesellschaft, 2010) adlı eseri, çağdaş bireyin ruhsal ve toplumsal durumuna dair çarpıcı bir teşhis metnidir. Han, bu kısa ama yoğun felsefi kitapta modern toplumun görünmeyen baskılarını, bireyin içsel çöküşünü ve neoliberal sistemin yarattığı yeni patolojileri analiz eder.

📘 Kitabın Geniş Özeti

🧠 1. Performans Toplumu: Yeni Tahakküm Biçimi

• Han’a göre modern birey artık dışsal baskılarla değil, içsel zorlamalarla yönetilmektedir.
• Disiplin toplumu yerini başarı toplumuna bırakmıştır.
• Birey, “yapmalısın”, “başarmalısın” gibi içsel emirlerle kendi kendini denetler.
• Bu durum, bireyin hem gardiyan hem mahkûm olduğu bir ruhsal hapishane yaratır.

💥 2. Pozitifliğin Tiranlığı

• Günümüz toplumunda her şeyin mümkün olduğu fikri, bireyi sürekli kendini optimize etmeye zorlar.
• “Yapabilirsin” kültürü, başarısızlığı kişisel yetersizlik olarak kodlar.
• Bu da depresyon, tükenmişlik sendromu ve anksiyete gibi patolojilere yol açar.
• Han, bu durumu “pozitif şiddet” olarak tanımlar: dışlamayan ama tüketen, doyuran ama yoran bir şiddet biçimi.

🌀 3. Derin Sıkıntının Yok Oluşu

• Eskinin üretken “can sıkıntısı” yerini hiperstimülasyon ve dikkat dağınıklığına bırakmıştır.
• Sürekli bildirimler, içerikler ve akışlar arasında birey düşünemez hâle gelir.
• Han, düşünmek için gerekli olan boşluğun artık yok edildiğini savunur.

🧬 4. Sinirsel Patolojiler ve Nöron Çağı

•  21.yüzyılın hastalıkları artık bakteriyel değil, nöronal: depresyon, DEHB, BPD, tükenmişlik.
• Han, bu çağın artık bir “immünolojik toplum” değil, nöronal toplum olduğunu söyler.
• Ötekilik ortadan kalkmış, yerini farklara tahammül eden ama bireyi içten içe yoran bir yapı almıştır.

🏋️‍♂️ 5. Disiplin Toplumunun Ötesinde

• Foucault’nun hapishane, kışla, fabrika gibi disiplin mekanizmaları yerini fitness salonları, bankalar, havaalanları gibi görünüşte özgür ama denetimsel alanlara bırakmıştır.
• Birey artık “itaat öznesi” değil, “başarı öznesi”dir; kendi girişimcisi, kendi denetleyicisidir.

Kitabın Önemi

Han’ın Yorgunluk Toplumu, çağın ruhuna dair bir felsefi teşhis belgesi olarak okunabilir. Modern bireyin özgürlük yanılsaması, başarı baskısı ve ruhsal çöküşü bu kitapta yalın ama derin bir dille ele alınır. Kitap, yalnızca felsefe değil, psikoloji, sosyoloji ve kültürel eleştiri açısından da önemli bir kaynak niteliğindedir.

📘 Şeffaflık Toplumu – Geniş Özet

🌐 1. Şeffaflık: Yeni Totalitarizm

• Han’a göre şeffaflık, modern toplumda fetişleştirilen bir kavramdır.
• Her şeyin görünür olması gerektiği fikri, bireyin mahremiyetini ve özgünlüğünü tehdit eder.
• Şeffaflık, bireyi sistemin işlevsel bir ögesine indirger; bu da bir tür şiddet biçimidir.

☀️ 2. Olumluluk Toplumu

• Olumsuzluklar (acı, direnç, gizem) dışlanır; yerini pürüzsüz, hesaplanabilir, optimize edilmiş süreçler alır.
• Bu toplumda her şey “şimdi”ye indirgenir; gelecek bile şimdinin bir uzantısıdır.
• Olumsuzluk yoksa derinlik de yoktur; bu da ruhsal tükenmeye yol açar.

📸 3. Teşhircilik ve Porno Toplumu

• Her şeyin sergilenmesi gerektiği düşüncesi, toplumu pornografik bir yapıya dönüştürür.
• Sosyal medya, bireyin huzurunu teşhircilikle taciz eder.
• Güzellik bile örtüyle var olur; örtünün kalkmasıyla yok olur.

🔍 4. Apaçıklık ve Enformasyonun Egemenliği

• Bilginin fazlalığı, anlamın yokluğuna yol açar.
• Her şeyin görünür olması, hayal gücünü ve fanteziyi öldürür.
• Şeffaflık, çekiciliği ve gizemi yok eder; bu da ilişkileri ve iletişimi yüzeyselleştirir.

🧠 5. Kontrol ve İfşa Toplumu

• Dijitalleşme, bireyin sürekli gözlem altında olmasını sağlar.
• Şeffaflık, bireyin kendi reklam nesnesine dönüşmesini teşvik eder.
• Her şeyin ölçülebilir ve karşılaştırılabilir olması, tekilliği ve özgünlüğü ortadan kaldırır.

Kitabın Önemi

Han, Şeffaflık Toplumu ile dijital çağın görünmez baskılarını ve bireyin ruhsal çöküşünü teşhis eder. Şeffaflık, özgürlük değil; hizaya getirme aracıdır. Kitap, mahremiyetin, gizemin ve ötekiliğin değerini hatırlatır. Bu yönüyle hem felsefi hem sosyolojik bir uyarı metni olarak okunabilir.

Byung-Chul Han’ın Enfokrasi: Dijitalleşme ve Demokrasinin Krizi adlı eseri, dijital çağın siyasal yapısını ve birey üzerindeki etkilerini sorgulayan kısa ama çarpıcı bir felsefi metindir. Han, bu kitapta “enformasyon”un yalnızca bilgi değil, aynı zamanda bir iktidar biçimi hâline geldiğini savunur.

📘 Enfokrasi – Geniş Yorum ve Özeti

🧠 1. Enfokrasi Nedir?

• Han, “enfokrasi”yi enformasyonun egemen olduğu bir yönetim biçimi olarak tanımlar.
• Demokrasi, halkın katılımı ve şeffaflıkla tanımlanırken; enfokrasi, bilgi bombardımanı, algı yönetimi ve gözetim ile işler.
• Bu rejimde bireyler özgür olduklarını sanırlar; oysa davranışları, tercihleri ve düşünceleri kayıt altındadır ve yönlendirilir.

📱 2. Dijitalleşme ve Algı Savaşları

• Seçim kampanyaları artık sosyal medyada yürütülüyor: botlar, troll orduları, anonim hesaplar aracılığıyla.
• Gerçek bilgi ile manipülasyon arasındaki sınır bulanıklaşır.
• Enformasyon, artık gerçeği açıklamak yerine gerçeği şekillendirmek için kullanılır.

🔍 3. Gözetim ve Gönüllü Kölelik

• Bireyler sürekli gözetlenir ama bunun farkında değildir.
• Han’a göre bu farkındalık eksikliği, neoliberal enformasyon rejiminin ayakta kalmasını sağlar.
• İnsanlar, özgür olduklarını sanarak gönüllü veri üreticilerine dönüşür.

🧬 4. Filtre Balonları ve Ben-Döngüsü

• Dijital algoritmalar, bireye yalnızca kendi görüşlerini yansıtan içerikler sunar.
• Bu durum, bireyi kendi kanaatleriyle sınırlı bir dünyaya hapseder.
• Han, bunu “ben-döngüsü” olarak adlandırır: birey, kendi yankısında boğulur.

🗳️ 5. Demokrasinin Krizi

• Kamusal alanın dijitalleşmesi, demokratik tartışmayı zayıflatır.
• Enformasyonun çokluğu, anlamın yokluğuna yol açar.
• Han, demokrasinin yerini alan enfokrasinin, katılım değil manipülasyon üzerine kurulu olduğunu savunur.

Kitabın Önemi

Enfokrasi, Han’ın dijital çağın siyasal yapısına dair en keskin eleştirilerinden biridir. Kitap, bireyin özgürlük yanılsamasını, enformasyonun iktidar biçimine dönüşmesini ve demokrasinin yerini alan manipülasyon rejimini gözler önüne serer. Özellikle sosyal medya çağında yaşayan bireyler için uyanış çağrısı niteliğindedir.

Türkçeye Çevrilmiş Kitaplar

• Yorgunluk Toplumu (Çev. S. Sertabiboğlu, Açılım Kitap, 2014)

• Şeffaflık Toplumu (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2015)

• Psikopolitika: Neoliberalizm ve Yeni İktidar Teknikleri (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2017)

• Şiddetin Topolojisi (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2016)

• Eros’un Istırabı (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2017)

• Zamanın Kokusu (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2018)

• Güzeli Kurtarmak (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2019)

• Kapitalizm ve Ölüm İktidarı (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2020)

• Palliativgesellschaft / Palyatif Toplum (Çev. H. Barışcan, Açılım Kitap, 2022)

📑 Akademik Makaleler (Türkçe)

• Ferhat Apaydın & Samet Zenginoğlu, “Hiç Kimse Eşit Değildir Ancak Bazıları Daha Eşit Değildir: Byung-Chul Han ve Neoliberalizmin Geleceğini Yeniden Düşünmek”, Akademik Hassasiyetler Dergisi, 2022