Graham Harman

Biyografi

Graham Harman, 9 Mayıs 1968’de Iowa City, Iowa’da dünyaya geldi. 1990’da Maryland’daki St. John’s College’dan lisans derecesini aldı. Ardından Penn State Üniversitesi’nde Alphonso Lingis’in danışmanlığında yüksek lisans yaptı ve doktorasını 1999’da DePaul Üniversitesi’nde tamamladı.

1999’dan sonra Kahire Amerikan Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde görev aldı, 2000–2016 arasında burada öğretim üyeliği yaptı. 2016’dan beri Los Angeles’taki Southern California Institute of Architecture (SCI-Arc) bünyesinde Felsefe Seçkin Profesörü olarak çalışmalarını sürdürüyor. Ayrıca European Graduate School’da da ders veriyor.

Düşüncesi

•  
21. yüzyıl felsefesine “nesne yönelimli ontoloji” (Object-Oriented Ontology, OOO) adını verdi. Ona göre her şey bir nesnedir; posta kutusu, gölge, uzay-zaman, kurgusal karakter fark etmez. Felsefenin odağını insanın algısından nesnelerin kendi gerçekliklerine kaydırdı.
• Spekülatif realizm akımının önde gelen isimlerinden biridir. Korrelasyonculuk – düşünceyle varlık arasında kurulan zorunlu bağ – kavramsal sınırlarını aşarak nesnelerin bağımsız varoluşunu savunur.
• Nesneler “gerçek nesne” ve “duyusal nesne” (ya da niyet nesnesi) olarak ikiye ayrılır. Gerçek nesneler doğrudan erişilemez, sadece nesnelerin birbirinin “karikatürü” üzerinden etkileşime girdiği “dolaylı nedensellik” söz konusudur.

Başlıca Yapıtları

• Tool-Being: Heidegger and the Metaphysics of Objects (2002)
• Guerrilla Metaphysics: Phenomenology and the Carpentry of Things (2005)
• Heidegger Explained: From Phenomenon to Thing (2007)
• Prince of Networks: Bruno Latour and Metaphysics (2009)
• Towards Speculative Realism: Essays and Lectures (2010)
• Circus Philosophicus (2010)
• The Quadruple Object (2011)
• Weird Realism: Lovecraft and Philosophy (2012)
• Object-Oriented Ontology: A New Theory of Everything (2018)
• Nesne Yönelimli Ontoloji (Tellekt, 2020; Türkçeye çeviri)

Graham Harman, nesnelerin özerkliğini merkeze alan bu yaklaşımıyla günümüz ekolojik, politik ve bilimsel tartışmalara yeni bir ontolojik zemin sunuyor. Morton’ın hipernesne kavramı ile Harman’ın OOO’si arasındaki benzerlikler ve farklar üzerine düşünmek, her iki felsefeyi daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir.

Towards Speculative Realism: Essays and Lectures –

 Ana Fikir

Kitabın Amacı ve Kapsamı

Bu eser, Graham Harman’ın 1997–2009 yılları arasında yayımlanan makale ve konferans sunumlarından derlenmiştir. Yazar, Heidegger’in araç-analizi geleneğinden yola çıkarak nesne yönelimli ontoloji kavramını geliştirir ve Spekülatif Realizm akımının temellerini atar2.

Ana Temalar ve Bölümler

• Heidegger’in Zuhandenheit (oraya­yararlılık) analizine taze bir bakış
• Bruno Latour’un ağ kuramı ve nesnelerin aktör rolü
• “Object-Oriented Philosophy” başlıklı kavramsal sunum
• Fiziksel doğa ve ontolojik paradokslar
• Sosyal hayatın montaj teorisi çerçevesi
• “Objects Matter: Sleep and Death” başlıklı son makale

Bu bölümler, nesnelerin bağımsız varoluşunu, insan-nesne ilişkisinin ötesine taşıyan bir felsefi zemin sunar.

Kitabın Ana Fikri

Harman, felsefeyi insan-merkezli korrelasyonculuktan kurtarmayı hedefler. Ona göre nesneler, hem “gerçek nesne” olarak kendi iç dünyasına çekilir hem de “duyusal nesne” olarak birbirleriyle ve insanla ilişki kurar. Bu çift yönlü yapı, nesnelerin özerkliğini ortaya koyar ve ontolojide yeni bir spekülatif dönem başlatır.

Sonuç

“Towards Speculative Realism” hem Graham Harman’ın düşünsel evrimini belgeleyen hem de filozofların nesneleri yeniden keşfetmesine çağrı yapan bir başucu kitabıdır. Kitap, ontoloji tartışmalarında insan-nesne ikiliğini aşan bir perspektif sunar ve nesnelerin ontolojik ağırlığını vurgular.

“Objects Matter: Sleep and Death” – Ayrıntılı İnceleme

1. Konu ve Amaç

“Objects Matter: Sleep and Death”, Graham Harman’ın Towards Speculative Realism içinde yer alan son makaledir. Bu bölümde Harman, nesne yönelimli ontolojisinin temel kavramlarından olan “çekilme” (withdrawal) fikrini, uyku ve ölüm olguları üzerinden derinleştirir. Amaç, nesnelerin insan ve diğer nesnelerle kurdukları ilişkilerin ötesinde saklı kalan yönlerini, gündelik fenomenlerle ortaya koymaktır.

2. Dört Unsurlu Ontoloji (The Fourfold)

Harman’ın nesne yönelimli ontolojisinde her nesne, dört unsurun bileşkesi olarak tanımlanır:

• Gerçek Nesne (Real Object)
• Duyusal Nesne (Sensual Object)
• Gerçek Niteliği (Real Quality)
• Duyusal Niteliği (Sensual Quality)

Bu dört unsuru, uyku ve ölüm örnekleriyle nasıl işlediğini görmek makalenin omurgasını oluşturur.

3. Uyku ve Nesnenin Geçici Çekilmesi

Her uyuyan beden, dış dünyaya göre “çekilir”: bilinç onu doğrudan algılayamaz, gündelik işlevlerden uzaklaşır.

• Uyku, bir nesnenin dışsal duyusal profillerini askıya almasıdır.
• Gerçek nesne (uyuyan beden) hâlâ vardır; ancak duyusal nesneyi (uyan beden imgesi) gün ışığına çıkarmak imkânsızdır.
• Dolayısıyla nesne–nesne etkileşimi, kesintiye uğramadan ama görünmez bir düzlemde sürer.

4. Ölüm ve Nihai Çekilme

Ölüm, uykuya kıyasla daha radikaldir: nesne, hem zihinsel hem de fiziksel düzlemde diğer nesnelerden bütünüyle çekilir.

• Ölüm, gerçek niteliğin (varoluşun kendisi) dünyadan çekilmesi anlamına gelir.
• Duyusal nitelikler, tamamen sona erer; ortamda yalnızca geride kalan artıklar üzerinden dolaylı bir ilişki kurulur.
• Böylece ölüm, nesneler arası etkileşimin sınırlarını nihayetinde test eden ontolojik uç durumdur.

5. Ontolojik Çıkarımlar

• Nesnelerin içkin saklılığı ve “uzak yönleri” her daim devam eder.
• Uyku ve ölüm, çekilmenin farklı derecelerini göstererek nesne özerkliğini sergiler.
• İlişkisel felsefelerde gözden kaçan bu gizli katmanlar, OOO’nun temel dayanağını oluşturur.
• Ontolojide yalnızca varoluş değil, aynı zamanda “varoluşun saklılığı” da araştırılması gereken bir gerçekliktir.

Bu makale, nesnelerin görünür profilleri dışında hâlâ ne kadar zengin bir iç dünyü barındırdığını gösterir.

Object-Oriented Ontology: A New Theory of Everything (2018)

Kitabın Amacı ve Kapsamı

Graham Harman’ın 2018’de Penguin UK tarafından yayımlanan bu çalışması, modern felsefenin insan-merkezci tutumunu tersine çevirerek nesnelerin kendi başlarına özerk varlıklara dönüştüğünü savunur. Kitap, gerçek, kurgusal, doğal veya yapay tüm nesneleri eşit ontolojik düzleme yerleştirir ve “insan dışı” dünyanın ilkelerini keşfetmeye davet eder.

Temel Kavramlar

• Nesnelerin Otonomisi Her nesne, insan algısından bağımsız bir “gerçek nesne” ile ilişkilerde algılanan bir “duyusal nesne” olarak iki katmana ayrılır.
• Flat Ontology (Düz Ontoloji) Tüm varlıklar –gövdeli insanlardan Sherlock Holmes’e kadar– aynı ontolojik hiyerarşi düzeyindedir.
• Dolaylı Etkileşim (Vicarious Causation) Nesneler, doğrudan temasa geçmeden, “temsilciler” aracılığıyla birbirlerini etkiler.
• Spekülatif Realizm Korrelasyonculuğa meydan okuyarak gerçekliğin bizim düşüncemizden bağımsız olduğunu savunur.

Bölüm Yapısı ve Öne Çıkan Başlıklar

Bölüm No	Başlık	Ana Temalar
1	Reality and Human Specialness	İnsan-merkezci düşüncenin eleştirisi
2	The Flat Ontology	Nesnel eşitlik ve ontolojik düzlem
3	Indirect Relations	Nesneler arası dolaylı neden-sonuç ilişkileri
4	Beyond Objects	Kurgusal, doğal ve yapay nesnelerin kesişim noktaları
5	Art, Literature and Politics	Sanat ve siyaset alanında OOO’nun uygulamaları
6	Science and Technology	Bilimsel süreçlerde nesnelerin rolü

Kitabın Etkisi ve Uygulamaları

Bu eser, mimari, ekoloji, sanat ve dijital kültür gibi pek çok disiplinde yeni yorum kapıları açtı. Nesnelerin kendi hikâyesini anlattığı bir perspektif sunarak insan-merkezci paradigmaları sarsıyor ve ontolojide radikal bir dönüşüm öneriyor.

Nesne Yönelimli Ontoloji (Object-Oriented Ontology - OOO), Heidegger'in felsefesine, özellikle de ontolojik farka ve nesnelerin bağımsızlığına yönelik argümanlarına eleştirel bir yaklaşım sunar. OOO'nun kurucusu Graham Harman, Heidegger'in Dasein'ı (insan varoluşu) merkeze koymasını ve diğer nesneleri sadece Dasein için anlam ifade eden araçlar olarak görmesini eleştirir.

İşte Nesne Yönelimli Ontoloji'de Heidegger'e yapılan atıfları değerlendirebileceğimiz birkaç temel nokta:

---

1. Ontolojik Farkın Reddi

Heidegger'in felsefesinin en temel kavramlarından biri, ontolojik farktır. Bu, varlık (Sein) ile varolan (Seiendes) arasındaki ayrımdır. Heidegger'e göre varlık, varolanı mümkün kılan ama kendisi bir varolan olmayan bir şeydir. Bu ayrım, felsefenin sadece varolanları incelemesini değil, aynı zamanda varlığın anlamını da sormasını gerektirir.

Nesne Yönelimli Ontoloji (OOO) ise bu ontolojik farkı reddeder. Harman'a göre, Heidegger'in bu ayrımı yapması, insanı yine merkeze koyar ve varlığı yalnızca Dasein'ın deneyimleriyle ilişkilendirir. OOO, bunun yerine, insan da dahil olmak üzere tüm nesnelerin aynı ontolojik düzlemde olduğunu savunur. Bir masa, bir atom veya bir düşünce, insan gibi kendi içsel varoluşuna sahip nesnelerdir. Bu bağlamda, OOO, Heidegger'in insan merkezli ontolojisini eleştirerek, "düz ontoloji" (flat ontology) adı verilen bir yaklaşımı benimser.

---

2. Nesnelerin Geri Çekilmesi (Withdrawal)

Heidegger, bir nesnenin sadece insan için kullanışlı olduğu, yani bir amaca hizmet ettiği zaman "hazır-oluş" (zuhanden) durumunda olduğunu söyler. Nesnenin bu kullanım bağlamından bağımsız, kendi içinde nasıl bir şey olduğu sorusu, Heidegger için ikincil kalır.

Harman ise Heidegger'in bu fikrini dönüştürür ve onu merkezine yerleştirir. OOO'ya göre, bir nesnenin tam ve gerçek varlığı, asla başka bir nesneye (insan dahil) tam olarak tezahür etmez. Her nesnenin içsel özü, diğer tüm nesnelerden geri çekilir. Bu "geri çekilme" kavramı, Heidegger'in araç-gereç ilişkisiyle ilgili fikirlerinden esinlenmiştir, ancak Harman bunu insan-dışı nesneler arasındaki ilişkilere de genişletir. Bu, bir çekiç ile çivi arasındaki ilişkinin de, çekiçin tam özünü ortaya koymadığı anlamına gelir. Bu, Heidegger'den ilham alarak geliştirilmiş ama onun insan merkezli bakış açısını eleştiren bir teoridir.

---

3. Heidegger'in Eleştirisi ve Dönüştürülmesi

OOO, Heidegger'i, felsefeyi "düşünce" ile sınırlamakla ve dünyadaki tüm nesnelerin kendi başına varoluşunu göz ardı etmekle eleştirir. Heidegger'in felsefesi, Harman'a göre, varolanları ya "kullanışlı şeyler" ya da "nesneler" (objektif bilimsel varlıklar) olarak ikiye ayırır ve bu iki kategori de varlığın tam olarak ne olduğunu açıklayamaz.

Bu eleştirel duruşa rağmen, OOO'nun Heidegger'e borçlu olduğu çok şey vardır. Heidegger'in aletlerin dünyası ve onların birbirine olan göndermeleri üzerine yaptığı analiz, Harman'ın "nesneler arası ilişki" ve "korelasyonizm" eleştirisi için bir başlangıç noktası olmuştur. OOO, Heidegger'in insan varoluşunu merkeze koyan yaklaşımını bir kenara bırakır, ancak onun nesneler arasındaki ilişkiler ve nesnelerin geri çekilmesi üzerine olan sezgilerini, kendi felsefi sistemini kurmak için bir temel olarak kullanır.

Kısacası, Nesne Yönelimli Ontoloji, Heidegger'e hem bir eleştiri hem de bir atıf olarak yaklaşır. Harman, Heidegger'in insan merkezli felsefesini reddederken, onun bazı temel sezgilerini, insanı merkezden uzaklaştıran ve tüm nesnelerin eşit varoluşuna odaklanan yeni bir ontoloji oluşturmak için kullanır.

Kaynaklar

1. Kitaplar ve Çeviriler

• Harman, Graham. Nesne Yönelimli Ontoloji (Object-Oriented Ontology: A New Theory of Everything, çev. Semih Barlas). İstanbul: Tellekt Yayınları, 2020. ISBN 978-605-83075-8

• Harman, Graham & DeLanda, Manuel. Realizmin Yükselişi (The Rise of Realism, çev. ..). Çeviri çalışmaları sürüyor; önsöz ve bölümler Tellekt ve Metis gibi yayınevlerinin derlemelerinde yer alıyor.

2. Makaleler, İncelemeler ve Röportajlar

• Bakkal, Erim. “Graham Harman’ın Nesne Yönelimli Ontolojisi Üzerine Düşünceler.” Öncül Analitik Felsefe, 20 Şubat 2021.

• Oruç, Sinan & Filiz, Kadir. “Graham Harman ile Nesne Yönelimli Felsefe Üzerine Mülakat.” Sabah Ülkesi Dergisi, 1 Ekim 2020.

• Erdim, Başak. “Spekülatif Realizm ve Nesnelerin Özerkliği.” Felsefe Yazıları Dergisi, cilt 14, sayı 1 (2022): 85–102. (Metin: spekülatif realizm tartışmalarına özet ve Harman alıntıları).

3. Web Kaynakları

• Vikipedi. “Graham Harman.” Erişim tarihi: 26 Ağustos 2025.

• Metamoderna. “Object-Oriented Ontology nedir?” İngilizce kaynaklı açıklamanın Türkçeleştirilmiş özeti ve yorumları.

• Felsefe Arkivi. “Nesne Yönelimli Ontoloji’ye Giriş” başlıklı blog yazısı, 2023.